To dictate, to be dictated, to be a dictator

In aanloop naar Chaos & Conflict vertellen studenten en alumni van ArtEZ over hun werk en de relatie met de thematiek van ons festival. Eef Veldkamp voelde zich bewogen om een essay te schrijven. Eef rondde in 2015 zijn Bachelor of Fine Arts af. Eef is ook betrokken bij de workshop Subversive future development. A mapping workshop door ruangrupa (curatoren SONSBEEK 2016), ruru huis en ruru buitendienst.

We hebben allemaal wel eens een hekel aan de machthebbers, de autoriteit. De grote bazen doen het, mild uitgedrukt, regelmatig verkeerd en soms lijkt het alsof ze geen flauw benul hebben van de gemaakte fouten. En het allerergste; luisteren naar ons, want wij hebben ‘er’ wel verstand van, nee, dat doen ze al helemaal niet. De talloze gesprekken die ik als kind meemaakte tijdens verjaardagsfeestjes van mijn ouders, verbaasden mij over de absurditeit van de ‘volwassenenwereld’ waar ik toentertijd nog geen deel van uit mocht maken. Nu ben ik er zelf onderdeel van en betrap ik mijzelf op hetzelfde denken.

Best wel plausibel, misschien zelfs waar, die kritiek op de machthebbers. Maar is de mogelijkheid tot slecht bestuur en nog veel ergere dingen die geen benaming verdienen inherent aan de menselijke aard? Kortom, is de mogelijkheid tot het totale wanbeleid iets wat in ons allen zit en niet alleen in het selecte groepje machthebbers die wij slecht vinden? Mijn meest natuurlijke reactie is er een van polemische aard; ‘nee, zij zijn slecht, ik ben goed’ en van die gedachte schrik ik. Soms vergeet ik dat achter alles een mens zit, een ‘mens’. Die ook gewoon van zijn of haar moeder houdt, de afwas moet doen en de drol van de hond opruimt. Maar blijkbaar gebeurt er iets met de mens wanneer deze wordt blootgesteld aan een bepaalde ‘hoeveelheid’ macht.

Is het dan zo dat die macht echt iets met je doet? Clichés zijn niet voor niets vaak waar, macht dat doet iets met je en dat heeft het altijd en overal gedaan. Het deed iets met de oermens, het doet iets met de mensaap en het zal iets doen met ons. Alfa’s, de sterkste mannen of vrouwen, hebben veel meer seks, kinderen en eten dan die andere slappere medemens, mensapen en oermens en dat is ook niet zo raar, en bovendien, wie wil dat niet? De occasionele moord die het alfamannetje of -vrouwtje moet plegen om de machtpositie te behouden is dan misschien maar een verplicht kwaad, om de rust en vrede te bewaren. Er wordt vaak vergeten dat je voor macht en autoriteit ook iets moet je doen, je draagt de verantwoordelijkheid en autoriteit die het collectief aan je verleent. En dan heb je het als democratisch machthebber toch al snel moeilijk.

Voor alle duidelijkheid, dit is geen lofrede op het kwaad. Maar ik wil het graag begrijpen, al is het alleen voor het contrast dat ik nodig heb om mezelf een plaats te bieden in de wereld.

Ik schrik van de afhankelijkheid die ik heb opgebouwd jegens dè politiek. En dan heb ik het niet perse over een daadkrachtige afhankelijkheid betreft de dingen die ik doe, maar voornamelijk in mijn mentaliteit. Die zich ontwikkelt tot een bij uitstek onverschillig wezen die zijn vorm vindt als een pingpongballetje in een wedstrijd tussen twee schapen in wolfskleding, of zijn het nou wolven in schaapskleding? Ik wil mijn gedachten niet meer laten leiden door schijnbare feitjes en cijfers in het nieuw. Ik wil mijn gedachten niet meer laten leiden door het idee dat het maar voor een politieke ‘kleur’ goed kan zijn. Hoe kan ik een eigen duurzame ethiek opbouwen, moet ik wel naar de politiek kijken als ik een probleem opgelost wil hebben? Hoopvol ben ik, laat ik dat dan ook zijn. Geen wedstrijd zonder pingpongbal.

Toch wijst de geschiedenis, met een ontelbare hoeveelheid voorbeelden dat deze macht meer dan af en toe in het verkeerde keelgat schiet. En dan heb je het over subtiele fraudeurs tot losgeslagen dictators. Maar, als je fungeert als de katalysator van een collectief, waarbij individuen eisen aan je stellen en tegelijkertijd van je verwachten dat jij het antwoord voor ze hebt wordt de situatie als snel grimmig.
Machiavelli benoemde al vroeg in de 16e eeuw, een tijd die we best bruter kunnen noemen dan het nu, dat een machthebber voor het collectieve welzijn af en toe best wel wat harteloze en simpelweg gruwelijke daden moet kunnen verrichten, hij schreef er zelfs een handboek over. Misschien brengen deze daden je naar de volwassenenwereld? Volwassen worden we allemaal, met een beetje hulp van de tijd maar de volwassenenwereld klinkt mij veel te definitief in de oren. Bovendien, alles wat ooit bedacht is kan ook veranderd worden, dus zo ook alles wat wij doen en de systemen waarin wij leven. De nieuwe generaties zijn toch ook de volwassenen van de toekomst? Dan zouden we toch ook de volwassenenwereld kunnen veranderen? Waar of niet waar, dat is niet de vraag. Even los van de polemiek waar ik me af en toe onbewust in verschuil. Ik ben oprecht benieuwd hoe ik grip kan krijgen op de staat van onze samenleving. Ik vraag me af, stel dat, als het zo zou zijn, je weet het maar nooit, ik in zo’n machtspositie zou belanden. Dan wel als dictator of als minister president, hoe zou ik dan leiden? En dan probeer ik realistisch te denken, zou ik het beter, hetzelfde of slechter doen? Hoe zou de samenleving eruit zien als ik de grote baas was?

Wat zou goed en kwaad zijn? Hoe zou ik om zijn gegaan met de hedendaagse grote problemen? Zou ik dezelfde of ergere fouten maken? Zou het volk mij haten? Ik geloof, en ik stel je graag dezelfde vraag, dat ieder mens uiteindelijk opzoek is naar het goede. Niet altijd worden de goede middelen gebruikt, soms is het idee van het goede vertroebeld, maar zoals de pijnlijke gedachte die Kant benoemde luidt: het gaat om de goede bedoeling, en blijkbaar niet om de gevolgen. Kant is de grondlegger van de westerse ethiek; wat wij als goed en kwaad zien.

Wat zouden de gevolgen van jou zijn, stel dat jij de grote machthebber zou zijn? Ik ben erg benieuwd, laat het me horen: eef@eefveldkamp.nl
 
– Eef Veldkamp