Stories from the Rainforest: Nature intended it that way

That other ancestor
When the Maroons spoke to us about their past, they used both the Dutch word geschiedenis (history) and the word fesiten (first time).¹⁾ The first concept seemed to place events at a greater distance, emphasizing that these were occurrences one had not observed oneself. The latter was reserved for the traditions handed down by those ancestors who had freed themselves from slavery and built new lives in the unknown forests. It was the fesiten stories that explained the origin of customs that linked the present to the past. Such stories told, for example, of the experiences that had taught the community to be cautious in sharing its knowledge. Or they recounted the circumstances in which ancestors concluded agreements with the other entities, agreements that were still observed, even if the community was no longer always able to abide by them owing to advancing “development.” The ancestors of these early days were still invoked when the community was in need.

Could we, inheritors of the Dutch colonial legacy, also invoke a progenitor from our first time to figure out how our predecessors had arrived at their assumptions that led to that unrelenting production system? Perhaps we can consult that one Dutch ancestor who was a lawyer and also a poet: Hugo de Groot, better known by his Latinized name Grotius. Legal scholars worldwide seem to regard him as the spiritual father of the Peace of Westphalia (1648), the peace talks that would put an end to the protracted civil wars and religious strife in Europe. During these negotiations, in which more than a hundred European delegations participated, the foundation of so-called Westphalian sovereignty was allegedly laid. It was agreed, the historians tell us, that every state had the right to territorial self-determination and was part of an international community of states that determined when the use of force was justified. Post-colonial critics often regard Westphalian sovereignty as the legal basis for Europe’s imperial expansion. As a result, international law, according to these critics, became above all an ideological tool to justify the dispossession and marginalization of those who did not conform to the standards established by European states. Or as Kwame Nimako and Glenn Willemsen expressed it in The Dutch Atlantic:



If Grotius’s ideas had been at the basis of this peace, could we perhaps find in him some of the assumptions on which Western epistemology was founded?

From the time of its founding in 1602, Grotius had been the lawyer for the Dutch East India Company (VOC), the Dutch colonial trading company whose monopoly over the European spice market was often maintained through violence.³⁾ This company was followed in 1621 by the West India Company (WIC). The WIC was established on the same model, engaging in the triangular trade between Europe, West Africa and the Americas, including the slave trade to Suriname.⁴⁾ Grotius was one of the foremost thinkers who provided the rhetoric to justify these companies’ invasions into foreign lands, markets and seas.

Even so, the opening lines of his Mare Liberum (The Freedom of the Seas, 1609) read like an anti-colonial pamphlet. In the first sentence, he denounces “the mighty and rich of the earth” who think they have the right to “suppress the rebellion of persons born in subordinate positions by invoking law and justice.”⁵⁾ A little later, he even appeals to “the court of conscience” and “the court of reputation,” informal tribunals which are typically a refuge only for the marginalized. He writes:



Which powerless are referred to in these words by an advocate of a colonial company? Are we directly confronted here with misleading rhetoric that turns everything on its head? Let’s delve a little deeper into the circumstances in which Grotius developed his ideas.

Grotius’ thinking is said to have been shaped by a maritime incident occurring less than a year after the VOC was founded. The company had obtained a monopoly on trade in the East Indies from the States-General, but its fleet had encountered violent Portuguese resistance in the area. A few decades earlier, a papal decree had divided the world map into Portuguese and Spanish territory, these countries being the most powerful colonial empires of that moment, awarding the East Indies to Portugal. It was in this context that a Dutch captain near Singapore captured a Portuguese merchant ship discovered to be loaded with china, silk, spices, sugar and gold bars. The booty would increase the VOC’s capital by half, but was the seizure legitimate? The Dutch captain could not produce a so-called letter of marque in which the monarch declared the robbery of an enemy ship a legitimate act of war, for the Dutch were then in revolt against their rightful monarch, the king of Spain. Portugal demanded return of the cargo, and other European countries, fearful of the precedent this might set, threatened to become involved. The VOC hired the then 20-year-old Grotius to justify the conquest in the European political arena of his day.⁶⁾

To show that the robbery was just and lawful, Grotius appealed to natural law, a law that “would be valid even if we were to suppose that there is no God.”⁷⁾
It was the principle “planted in us, not by an opinion but by an innate force.” He also described it as “that which all nations have a consensus on” and a “divine light” which is “superior to human law.” On behalf of the VOC, he then attempted to prove that appropriation, trading, and travel at sea should all be considered natural rights.

According to Grotius, God (or Jupiter, or nature, entities he seems to consider interchangeable) had not willed that every region was supplied with all the necessities of life. He cites phrases of unnamed poets to provide the evidence for this, such as: “Not each plant grows in every soil.” And also: “Others will mold the seething bronze more fair.” Because nature did not make all crops and products available everywhere, it had, according to Grotius, given all peoples the right to exchange things with one another. As further proof of the right to trade, he invokes the oceans and the winds:



He concludes his argument with: “Trade comes to the rescue where nature falls short.”

It takes some getting used to poems being invoked here as legal arguments. For a moment, we allow ourselves to be seduced by the images of wind-swollen sails coursing across oceans. We envision sovereign plants choosing their own soil. But when we read that trade comes to the rescue of nature, we begin to suspect that this could be another rhetorical reversal. For do not the sovereign plants, powerful winds and connecting oceans featured here primarily serve those men driven by the urge to trade? Are the natural actors not reduced here to subservient means of production?

We, who read Grotius in the Anthropocene, experience the revolt of the means of production.⁸⁾ The earth has proven to be an unstable background for the form of human activities that his poetic argumentations depict. In an era of trade propelled by the massive consumption of fossil fuels, even the winds and the ocean rebel. Grotius, however, does not seem to foresee such implications, for he is primarily concerned with ensuring the freedom of trade. For him, whoever denies to another the freedom to trade: “disconnects the highly prized fellowship in which humanity is united, destroying the opportunities for mutual benefactions.”

So, for Grotius, non-human things seem to serve human fellowship. His man-oriented view of nature becomes even clearer in a later formulation:



Could we identify here, in the representation of a nature given to man as a species “superior” to “inferior things,” the emergence of the colonial matrix?

After this speculative initial state in which according to Grotius all things belonged to the entire human community, individuals began to appropriate things from this common property. He seems to regard “nature” as the architect of its own annexation when he explains: “Nature intended it so that some things remain common, but others can be appropriated by diligent work.” “Things” can be appropriated by “seizing” them, which he explains by reference to the picking of fruit or catching of fish. Immobile assets can be appropriated by “occupying” them, for example by fencing off a piece of land, building a fort on it, or by working the soil. Only the acts of seizing or occupying can, for Grotius, change the status of a thing from something that belongs to everyone into something that belongs to a particular person, who may then defend this thing as his property. In this way he declares the specific acts of seizing and occupying as legitimizing procedures for appropriation, procedures that—because “nature intended it that way”—for him apply to everyone. But whose standard is being construed here? For although he suggests that he is speaking for humanity as a whole, he seems to take no account of those peoples who neither erect fences nor build fortresses.

Grotius also has to admit that acquiring property is like stealing. “In occupation the crime is implicit,” he quotes from the Stoic philosopher Seneca. However, an appropriator’s wrongdoing could be compensated for by his persistence, for, Grotius says, quoting Quintilian: “Things that are available to all sometimes become the reward of the one who is industrious.” Is it a coincidence that the argument that irons out “crime” is provided by a Roman pioneer of the art of rhetoric?

What cannot be appropriated by seizure or occupation is, according to Grotius, exempt from possession.⁹⁾ The sky is once such elusive thing, and so too the ocean:



But also this poetic reflection on “the parent of all things” serves a legal purpose, for our lawyer needs an almighty ocean to trump human rulers. Appealing to the non-human ancestor who could not be possessed, he sought to demonstrate that his Iberian opponents had falsely claimed the ocean for themselves. For ought not an ocean that was no one’s property be freely navigable by all nations?¹⁰⁾ This allowed Grotius to argue that by denying Dutch ships access to the East Indies, Portugal had violated the natural right of all peoples to travel and trade. The capture of the Portuguese merchant ship would be mere “compensation” for this breach, and for that reason it was “just”.

On the basis of the principles Grotius developed to justify a contested looting, anything that was no one’s property was available to be rampantly exploited. Jurists after him, invoking this standard, qualified land inhabited or worked in other ways as “wilderness.”¹¹⁾ They considered territories that were not appropriated by the “correct” procedure as terra nullius, or no man’s land, and thus free to be legitimately taken and colonized. The scheme of placing “cultivated” land higher up the scale than “wilderness” (“inferior” because not fenced) would also be projected onto the inhabitants of these areas, with their own local knowledge systems and associated practices viewed as inferior by those imposing this scheme.¹²⁾ This in turn would justify extending the logic of extraction to colonized people, utilizing them as enslaved or subjugated wage laborers to exploit the land more efficiently.

The sky, the ocean, the rivers, unfenced land, even the bottom of the sea and the planets were reduced to externalities, things that do not have to be budgeted for, but could be used free of charge. The freedom of the seas (also called the freedom of navigation) would lead many to believe that exhaust fumes from ships and aircraft do not need to be included in emissions calculations. The seas that, according to Grotius, were no one’s to own, would eventually acidify, heat up, and become polluted and depleted.

Let’s imagine we were able to give this ancestor a glimpse into the future (our present day) to point out to him the far-reaching consequences of his legacy. Would he reconsider the “procedures” of seizure and occupation that legitimize appropriation and extraction? After all, that immense water body that “encompasses the terrestrial home of mankind” has the avenging power, with its sea levels rising, to claim back the land from nation-states.¹³⁾

¹⁾Fesiten is the word in Saamakatongo. The Okanisi use the word fositen.
²⁾Kwame Nimako and Glenn Willemsen, “Transatlantic Slavery and the Rise of the European World Order,” The Dutch Atlantic (London, 2011), pp. 20, 24.
³⁾For example, the VOC committed genocide against the population of the Banda Islands in order to gain control over nutmeg and mace production. In its pursuit of greater profits, the company destroyed almost all of the clove trees growing on the Moluccan islands.
⁴⁾Together with the city of Amsterdam and the Amsterdam merchant Van Aerssen van Sommelsdyck, the WIC was the controlling shareholder of the so called Sociëteit van Suriname (Society of Surinam), a Dutch private company which held a monopoly on the trade with this colony. The Society was founded in 1683 and formally dissolved in 1795, resulting in the nationalization of its assets.
⁵⁾Grotius and Arthur Eyffinger, Hugo de Groot: De Vrije Zee, Mare Liberum (The Hague, 2009). Originally published as Hugo Grotius, Mare Liberum (Leiden, 1609).
⁶⁾In De Iure Praedae (On the Law of Prize and Booty, 1868), which was not published until long after Grotius’ death, we found the full legal reasoning by which he would attempt to justify the seizure of the merchant ship. A chapter from this was already published during his lifetime: the previously quoted Mare Liberum (The Freedom of the Seas, 1609). In this, Grotius would formulate the legal basis for what we now know as the ‘international waters’, that is, the oceans and seas beyond territorial waters that can be navigated freely by vessels of all countries. Grotius would elaborate on his arguments about the right to booty and the just grounds for war in De Iure Belli ac Pacis (On the Law of War and Peace, 1625). It was this last book in particular that would have a major influence on the Peace of Westphalia and the European peace that resulted from it.
⁷⁾Hugo de Groot, Van ‘t regt des oorlogs- en vredes, voorreden van den schryver aan den lezer, item 11, Dutch transl. from Latin by Jan van Gaveren (Amsterdam, 1732). Originally published as Hugo Grotius, De Iure Belli ac Pacis (Paris, 1625). Source for English translation: Hugo Grotius, The Rights of War and Peace, edited and with an Introduction by Richard Tuck, from the Edition by Jean Barbeyrac (Indianapolis, 2005), introduction, p. xi, The Preliminary Discourse, p. 87.
⁸⁾Bruno Latour speaks of “generalized revolts of all the means” in Politics of Nature (2004). He describes this as: “No entity—whale, river, climate, earthworm, tree, calf, cow, pig, brood—agrees any longer to be treated ‘simply as a means’ but insists on being treated ‘always also as an end’.” Bruno Latour, Politics of Nature: How to Bring the Sciences into Democracy, Cambridge, MA: Harvard University Press, (2004), pp. 155–156. Originally published as Politique de la Nature (Paris, 1999).
⁹⁾It is because of his reflections that the sea and the sky belong collectively to all humans that Grotius is quoted in contemporary debates about human rights and the commons: those resources that need to be accessible to all members of a society such as knowledge, water or genetic material. For dicussions about the commons in relation to Grotius see, for example, Sean Cubit, Finite Media, Environmental Implications of Digital Technologies (Durham and London, 2017), pp. 7–9; Vid Prislan and Nico Schrijver, “From Mare Liberum to the Global Commons: Building on the Grotian Heritage”, Grotiana 30 (Leiden, 2009), pp. 168–206; and Alejandra Mancilla, “What we own Before Property: Hugo Grotius and the Suum,” Grotiana 36 (Leiden, 2015), pp. 63–77.
¹⁰⁾Of course, not all peoples had merchant fleets of sea-going ships with cannons and therefore not all could enjoy equally the freedom of the sea.
¹¹⁾It was the utilitarian thinker John Locke who, ninety years after Grotius and building on his legitimizing procedures for appropriation, argued in Two Treatises of Government (1690) that God’s command to man was to subdue “the earth, and all inferior or irrational creatures.” He would argue that land may be withdrawn from communal property because it would yield “ten times more” through human labor than if “the wasteland remained in the hands of the community.” Underused, built-up land would fall back into “waste land” and be taken over by someone else. This argument was often used to expropriate indigenous peoples. John Locke, Two Treatises of Government (see note 14), pp. 24–25, 216–218
¹²⁾For how the ranking system that places culture above nature influences other dualisms, see also Arturo Escobar, “Latin America at a Crossroads,” Cultural Studies, vol. 24, No. 1 (Abingdon, 2010), p. 39.
¹³⁾The imagery of a sea engulfing nation states is derived from Kyle McGee in A Book of the Body Politic, ed. Bruno Latour, Simon Schaffer, Pasquale Gagliardi (San Giorgio, 2017), p. 207. Kyle McGee refers for his imagery to Bruno Latour’s Facing Gaia (2017).

Die andere voorouder
Als de Marrons met ons over hun verleden spraken, gebruikten ze zowel het woord fesiten als het Nederlandse woord geschiedenis.¹⁾ Dit laatste leek de voorvallen meer op afstand te plaatsen, als gebeurtenissen waar je niet zelf bij was geweest. ‘Fesiten’ – dat letterlijk eerste tijd betekent – was gereserveerd voor de overleveringen van de voorouders die zichzelf uit de slavernij bevrijdden en die in de onbekende bossen een nieuw bestaan opbouwden. Het waren deze verhalen die verklaarden waar de leefregels vandaan kwamen die nog altijd gangbaar waren en die zo heden en verleden met elkaar leken te verbinden. Ze vertelden bijvoorbeeld over de ervaringen die de gemeenschap hadden geleerd terughoudend te zijn met het delen van hun kennis. Of ze belichtten de omstandigheden waarin voorouders afspraken maakten met de andere entiteiten, afspraken die nog altijd werden erkend, al kon de gemeenschap deze door de oprukkende ‘ontwikkeling’ niet altijd meer nakomen. De voorouders van deze eerste tijd werden nog altijd aangeroepen wanneer de gemeenschap in nood was.

Zouden ook wij, erven van het Nederlandse koloniale legaat, onze voorouders kunnen raadplegen, om zo te achterhalen hoe zij tot hun vooronderstellingen waren gekomen die tot dat ontwrichtende productiesysteem hadden geleid? Misschien kunnen we te rade gaan bij die ene Nederlandse voorvader die zowel advocaat als dichter was: Hugo de Groot, ook wel gelatiniseerd Grotius genoemd. Rechtsgeleerden wereldwijd lijken hem te beschouwen als de geestelijk vader van de Vrede van Westfalen (1648): de vredesbesprekingen die een einde maakten aan de slepende burgeroorlogen en godsdiensttwisten in Europa. Tijdens deze onderhandelingen, waarbij meer dan honderd Europese delegaties aan tafel zaten, zou de basis zijn gelegd voor de zogenoemde Westfaalse soevereiniteit. Er werd afgesproken dat elke staat het recht had op territoriale zelfbeschikking en deel was van een internationale gemeenschap van staten, die met elkaar bepaalden wanneer het toepassen van geweld gerechtvaardigd was. Postkoloniale critici beschouwen de Westfaalse soevereiniteit doorgaans als de juridische basis voor de Europese imperialistische expansie. Het internationaal recht zou hierdoor, volgens deze critici, vooral een ideologisch instrument zijn geworden om de onteigening en marginalisatie te legitimeren van degenen die afwijken van de standaarden die door Europese staten worden bepaald. Of zoals Kwame Nimako en Glenn Willemsen het verwoorden in The Dutch Atlantic:



Als de ideeën van Grotius aan de basis van deze vrede hebben gelegen, zouden we bij hem dan wellicht enkele aannames kunnen vinden waarop het westerse kennissysteem gefundeerd werd?

Grotius was vanaf haar oprichting in 1602 als advocaat betrokken bij de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), de Nederlandse koloniale handelsonderneming die haar specerijenmonopolies met geweld zou afdwingen.³⁾ Naar voorbeeld van de VOC werd in 1621 de West-Indische Compagnie (WIC) opgericht. Deze onderneming hield zich bezig met de driehoekshandel tussen Europa, West-Afrika en de Amerika’s, inclusief de slavenhandel naar Suriname.⁴⁾ Grotius was één van de denkers die de retorica leverde die de invasies van deze ondernemingen in verre landen, markten en zeeën moest rechtvaardigen.

Toch lezen de openingszinnen van zijn Mare Liberum (De Vrije Zee, 1609) als een antikoloniaal pamflet. In de eerste zin hekelt hij “de machtigen en rijken der aarde” die menen dat zij het recht hebben om “met een beroep op wetten en rechtvaardigheid … de rebellie te onderdrukken van personen die in een ondergeschikte positie geboren zijn.”⁵⁾ Even later doet hij zelfs een beroep op “de rechtbank van het geweten” en “de rechtbank van de reputatie”, informele tribunalen waar doorgaans alleen de gemarginaliseerden hun toevlucht zoeken. Hij schrijft:



Welke machtelozen worden hier bedoeld, want dit zijn toch de woorden van een pleitbezorger van een koloniale onderneming? Hebben we hier direct al te maken met de misleidende retoriek die alles lijkt om te draaien? Laten we wat dieper duiken in de omstandigheden waarin Grotius zijn ideeën ontwikkelde.

Nog geen jaar na de oprichting van de VOC vond een maritiem incident plaats dat Grotius’ denken zou hebben bepaald. De onderneming had van de Staten Generaal het monopolie voor de handel op Oost-Indië gekregen, maar haar vloot was hier op gewelddadig Portugees verzet gestoten. Een pauselijk decreet had de wereldkaart enkele decennia eerder opgedeeld in een Spaans en een Portugees territorium, want deze landen waren de koloniale grootmachten van dat moment. Hierbij was Oost-Indië toegekend aan Portugal. Het was in deze context dat een Nederlandse kapitein nabij Singapore een Portugees handelsschip veroverde. Het schip bleek volgeladen met porselein, zijde, specerijen, suiker en goudstaven, een buit die het kapitaal van de VOC met de helft zou vergroten. Maar was de inbeslagname rechtmatig? De Nederlandse kapitein kon geen zogenoemde kaperbrief overleggen, waarin een monarch het beroven van een vijandig schip tot een rechtmatige oorlogshandeling verklaarde. De Nederlanders waren namelijk in opstand gekomen tegen hun rechtmatige vorst, de koning van Spanje. Portugal eiste teruggave van de lading en ook andere Europese landen, die vreesden voor precedentwerking, dreigden betrokken te raken. De VOC huurde de toen twintigjarige Grotius in om de verovering in de Europese politieke arena van dat moment te rechtvaardigen.⁶⁾

Om aan te tonen dat de roof verantwoord en rechtmatig was, deed Grotius een beroep op het natuurrecht, een recht dat “zelfs geldig zou zijn als God niet zou bestaan.”⁷⁾ Het was volgens hem het beginsel dat “in ons geplant is, niet door een mening maar door een aangeboren kracht.” Ook omschreef hij het als “datgene waar alle naties consensus over hebben” en als een “goddelijk recht” dat “superieur is aan menselijk recht”. Namens de VOC probeerde hij vervolgens te bewijzen dat toe-eigenen, handeldrijven en reizen op zee eveneens als natuurlijke rechten moesten worden beschouwd.

Volgens Grotius had God (of Jupiter, of de natuur, entiteiten die hij als inwisselbaar lijkt te beschouwen) niet gewild dat iedere regio van alle levensbehoeften werd voorzien. Dichtstrofen van niet nader genoemde dichters zouden hiervoor het bewijs leveren, zoals: “Planten groeien niet in iedere bodem.” En ook: “Laat anderen die dit beter kunnen de vloeibare massa van metaal vormgeven.” Omdat de natuur niet alle gewassen en producten overal ter beschikking stelde, had zij volgens Grotius alle volkeren het recht gegeven om zaken met elkaar uit te wisselen. Als aanvullend bewijs van het recht om handel te drijven voert hij de oceanen en de winden op:



Hij besluit zijn argumentatie met: “De handel schiet daar te hulp waar de natuur tekortschiet.”

Het is even wennen dat gedichten als juridische argumenten worden ingezet. Voor een moment laten we ons verleiden door het beeld van door de wind gezwollen zeilen die over de oceanen voortbewegen. We zien soevereine planten voor ons die hun eigen bodem kiezen. Maar als we lezen dat de handel de natuur helpt, beginnen we te bevroeden dat dit toch weer zo’n retorische omkering is. Want staan de soevereine planten, krachtige winden en verbindende oceanen hier niet vooral in dienst van de handeldrijvende mens? Worden de natuurlijke actoren hier niet gereduceerd tot dienstbare productiemiddelen?

Wij die Grotius lezen in het Antropoceen ervaren de opstand van de productiemiddelen.⁸⁾ De aarde bewees een instabiele ondergrond te zijn voor de menselijke activiteiten die hij beschreef. In een tijd waarin de handel met de kracht van fossiele brandstoffen wordt opgestuwd, rebelleren zelfs de winden en de oceanen. Grotius lijkt deze implicaties niet te voorzien. Hij is vooral bezig met het waarborgen van de vrijheid van handel. Want wie een ander het handeldrijven ontzegt, verbreekt volgens hem “de mooiste band van de menselijke vriendschap, door mensen de mogelijkheid te ontnemen elkaar een dienst te bewijzen.”

Voor Grotius lijken de niet-menselijke dingen in dienst te staan van de menselijke vriendschap. Uit de volgende passage wordt zijn mensgerichte natuuropvatting nog duidelijker:



Zien we hier, in de voorstelling van een natuur die aan de mens werd gegeven omdat deze soort “superieur” zou zijn aan “inferieure dingen”, de koloniale matrix ontstaan?

Na deze speculatieve begintoestand waarin volgens Grotius alle dingen aan de hele menselijke soort toebehoorden, zouden individuen zich zaken uit het gemeenschappelijke bezit hebben toegeëigend. Hij lijkt “de natuur” te beschouwen als de architect van haar eigen annexatie als hij schrijft: “De natuur heeft het zo bedoeld, dat sommige dingen gemeenschappelijk blijven maar andere door noeste arbeid zijn toe te eigenen.” Roerende goederen kunnen volgens hem tot eigendom worden gemaakt door ze te “grijpen”, wat hij toelicht met het plukken van vruchten of het vangen van vissen. Onroerende goederen kunnen worden toegeëigend door ze te “bezetten”, bijvoorbeeld door een hek te plaatsen om een stuk land, een fort te bouwen, of door de grond te bewerken. Alleen de handelingen van “grijpen” of “bezetten” veranderen volgens Grotius de status van een ding van iets dat van iedereen is, in iets dat toebehoort aan een persoon die het ding vervolgens als zijn eigendom mag verdedigen. Zo verklaart hij de specifieke handelingen van grijpen en bezetten tot legitimerende procedures voor het verkrijgen van bezit, procedures die – omdat “de natuur het zo bedoeld heeft” – voor iedereen zouden gelden. Maar wiens standaard wordt hier geconstrueerd? Want hoewel hij suggereert voor de hele mensheid te spreken, lijkt hij geen rekening te houden met volkeren die geen hekken plaatsen, geen forten bouwen, of de bestaande natuur minder omploegen.

Ook Grotius moet toegeven dat het verwerven van eigendom op stelen lijkt. “In het bezetten, ligt de misdaad besloten”, citeert hij de stoïcijnse filosoof Seneca. Het vergrijp van degene die toe-eigent, zou echter vereffend kunnen worden door diens volharding, want, zo schrijft Grotius, hierbij Quintilianus citerend: “Zaken die allen ter beschikking staan, worden soms de beloning van degene die hard werkt.” Is het toeval dat het argument waarmee de “misdaad” wordt gladgestreken, gegeven wordt door een Romeinse pionier van de retorica?

Wat niet kan worden toegeëigend door te grijpen of te bezetten, is volgens Grotius vrijgesteld van bezit.⁹⁾ De lucht zou zo’n ongrijpbaar ding zijn, en ook de oceaan:



Maar ook deze dichterlijke bespiegeling op “de ouder van alle dingen” blijkt een juridisch doel te dienen, want de advocaat heeft een almachtige oceaan nodig om de menselijke overheersers te overtroeven. Met een beroep op deze niet-menselijke voorouder, die zich door niemand laat bezitten, wilde hij aantonen dat zijn Iberische tegenstanders de oceaan onterecht voor zichzelf hadden opgeëist. Want mocht een oceaan die niemands eigendom was, niet door alle volkeren vrij worden bevaren?¹⁰⁾ Hierdoor kon Grotius betogen dat Portugal het natuurlijke recht van alle volkeren om te reizen en handel te drijven had geschonden door Nederlandse schepen de toegang tot Oost-Indië te ontzeggen. De verovering van het Portugese handelsschip zou slechts een “herstelbetaling” zijn voor dit vergrijp, en was om die reden “rechtvaardig”.

Op basis van de principes die Grotius ontwikkelde om een omstreden roof te rechtvaardigen, kon alles wat niemands eigendom was ongebreideld geëxploiteerd worden. Rechtsgeleerden na hem zouden, voortbouwend op zijn standaard, land dat op andere manieren werd bewoond of bewerkt als “woestenij” kwalificeren.¹¹⁾ Gebied dat niet volgens de “juiste” procedure was toegeëigend zou als terra nullius, oftewel niemandsland, worden aangemerkt, waardoor het “rechtmatig” kon worden ingenomen en gekoloniseerd. Het schema waarin “gecultiveerde grond” boven “wildernis” werd geplaatst (die “inferieur” zou zijn omdat er geen hek omheen stond), werd ook geprojecteerd op de bewoners van deze gebieden.¹²⁾ Hun lokale kennissystemen en bijbehorende praktijken zouden door degenen die dit schema oplegden als minderwaardig worden beschouwd. En zo kon weer gerechtvaardigd worden dat de extractielogica ook kon worden toegepast op deze bewoners, en dat zij konden worden ingezet als tot slaaf gemaakte werkkrachten of als uitgebuite loonarbeiders om de gronden efficiënter te exploiteren.

De lucht, de oceaan, de rivieren, niet-omheinde gronden, zelfs de bodem van de zee en de planeten werden gereduceerd tot externaliteiten, dingen die niet in de budgetten hoefden te worden opgenomen maar kosteloos gebruikt konden worden. De vrijheid van de zee (ook wel de vrijheid van navigatie genoemd) deed velen geloven dat de uitstootgassen van schepen en vliegtuigen niet in emissieberekeningen hoefden te worden meegenomen. De zeeën die volgens Grotius niemands eigendom konden zijn, zouden verzuren, vervuilen, opwarmen, en worden leeggevist.

Stel dat we in staat zouden zijn om deze voorvader een blik in de toekomst (ons heden) te gunnen om hem op de verstrekkende gevolgen te wijzen van zijn nalatenschap, zou hij de ‘procedures’ van grijpen en bezetten die toe-eigening en extractie legitimeren dan willen heroverwegen? Want dat immense waterlichaam dat “het huis van ons mensen, de aarde, omspoelt”, beschikt ook over de wrakende kracht om met haar stijgende zeespiegel het land van de natiestaten terug te eisen.¹³⁾

¹⁾Fesiten is het woord in de taal van de Saamaka. De Okanisi gebruiken fositen.
²⁾Kwame Nimako en Glenn Willemsen, “Transatlantic Slavery and the Rise of the European World Order”, The Dutch Atlantic (Londen, 2011), pp. 20, 24. Door onszelf vertaald van het Engels naar het Nederlands.
³⁾Zo zou de VOC in haar jacht op grote winsten op de Molukse eilanden vrijwel alle kruidnagelbomen vernietigen en ging de onderneming over tot genocide van de bevolking van de Banda-eilanden om controle te krijgen over de nootmuskaat- en foelieproductie.
⁴⁾De WIC was samen met de stad Amsterdam en met de Amsterdamse koopman Van Aerssen van Sommelsdyck grootaandeelhouder van de Sociëteit van Suriname, de Nederlandse koloniale onderneming die het monopolie had op de handel met Suriname. De Sociëteit werd in 1683 opgericht en in 1795 formeel opgeheven, waarbij haar bezittingen werden genationaliseerd.
⁵⁾Grotius (De Groot), Arthur Eyffinger, Hugo de Groot: De Vrije Zee, Mare Liberum (Den Haag, 2009). Originele versie Hugo Grotius, Mare Liberum (Leiden, 1609).
⁶⁾In De Iure Praedae (Over het buitrecht, 1868), dat pas lang na de dood van Grotius werd gepubliceerd, vonden we de volledige juridische argumentatie waarmee hij de inbeslagname van het handelsschip zou pogen te rechtvaardigen. Tijdens zijn leven werd al een hoofdstuk hieruit gepubliceerd: het eerder aangehaalde Mare Liberum (De Vrije Zee, 1609). In dit hoofdstuk zou Grotius de juridische basis formuleren voor wat we nu kennen als de internationale wateren, dat wil zeggen de oceanen en zeeën buiten de territoriale wateren die door alle landen vrij kunnen worden bevaren. Zijn argumentaties over het recht op buit en de rechtvaardige gronden voor oorlog zou hij uitwerken in De Iure Belli ac Pacis (Over het recht van oorlog en vrede, 1625). Het was met name dit laatste boek dat grote invloed zou hebben op de Vrede van Westfalen en de Europese vrede die daaruit voortkwam.
⁷⁾Hugo de Groot, Van ‘t regt des oorlogs- en vredes, voorreden van den schryver aan den lezer, punt 11, Ned. vert. uit het Latijn door Jan van Gaveren (Amsterdam, 1732), door ons aangepast aan nieuwe Nederlandse spelling. Oorspronkelijk gepubliceerd als Hugo Grotius, De Iure Belli ac Pacis (Parijs, 1625).
⁸⁾Bruno Latour spreekt van “algehele opstanden van alle middelen” in Politics of Nature (2004). Hij beschrijft dit als: “Geen entiteit – walvis, rivier, klimaat, regenworm, boom, kalf, koe, varken, broedsel – stemt er nog langer mee in om ‘gewoon als een middel’ te worden behandeld, maar dringt erop aan ‘altijd ook als een doel’ te worden bejegend.” Bruno Latour, Politics of Nature: How to Bring the Sciences into Democracy (Cambridge, 2004), pp. 155–156. Oorspronkelijk gepubliceerd onder de titel Politique de la Nature (Parijs, 1999).
⁹⁾Het is vanwege zijn bespiegelingen dat de zee en de lucht alle mensen zouden toebehoren, dat Grotius wordt aangehaald in hedendaagse debatten over mensenrechten en de zogenoemde commons: die bestaansmiddelen waar alle leden van de samenleving toegang toe zouden moeten hebben, zoals bijvoorbeeld kennis, water of genetisch materiaal. Voor discussies over de commons waarin naar Grotius wordt verwezen, zie bijvoorbeeld Sean Cubit, Finite Media, Environmental Implications of Digital Technologies (Durham en Londen, 2017), pp. 7–9.
¹⁰⁾Al beschikten niet alle volkeren over een handelsvloot van zeeschepen met kanonnen en konden zij daardoor niet allemaal in gelijke mate van de vrijheid van de zee genieten.
¹¹⁾Het was utilitair denker John Locke die negentig jaar na Grotius en voortbouwend op diens legitimerende procedures voor het verwerven van eigendom, in Two Treatises of Government (1690) stelde dat het Gods gebod aan de mens is om “de aarde te onderwerpen”. Hij zou betogen dat grond mag worden onttrokken aan gemeenschapsbezit omdat het door menselijke arbeid “tien maal meer” opbrengt dan wanneer “de woeste grond aan de gemeenschap blijft”. Bebouwd land dat niet optimaal wordt benut, viel volgens hem terug in “woestenij” en mocht door een ander in bezit worden genomen, een argument dat gebruikt zou worden om Inheemse volkeren te onteigenen. John Locke, Over het staatsbestuur, Nederlandse vert. F. van Zetten (Amsterdam, 1988), pp. 78, 81–85.
¹²⁾Voor het doortrekken van het rangschikkende schema dat cultuur boven natuur plaatst naar andere dualismen, zie ook Arturo Escobar, “Latin America at a Crossroads”, Cultural Studies, vol. 24, No. 1 (Abingdon, 2010), p. 39.
¹³⁾De beeldspraak van een zee die natiestaten overspoelt ontleenden we aan Kyle McGee in A Book of the Body Politic, red. Bruno Latour, Simon Schaffer, Pasquale Gagliardi (San Giorgio, 2017), p. 207. Kyle McGee verwijst voor zijn beeldspraak naar Bruno Latours Facing Gaia (2017).