Ook mijn eigen feministische knopje gaat om

Al lopend door de wandelgangen valt het op: vrouwelijke studenten zijn flink vertegenwoordigd. Niet alleen hier, maar ook op veel andere kunstacademies in Nederland blijkt zo’n 75 procent van de studenten vrouwelijk te zijn. Het profiel van de hedendaagse beeldende kunst in Nederland wordt, zeker in vergelijking met andere landen, de laatste decennia gelukkig meer en meer door vrouwen bepaald. De omstandigheid dat uitsluitend mannen de belangrijke management functies bekleden in overheidsfuncties, bij fondsen en collecties, bij musea en presentatie-instellingen, op universiteiten en kunstacademies, is sinds een paar jaar voorbij. Dat wil nog niet zeggen dat gender geen rol meer speelt, want ondanks deze structurele verbetering in de wereld van beeldende kunst is seksisme zo geïnstitutionaliseerd, dat het een systeem vormt dat ons hele zijn – van de woorden die we gebruiken tot hoe we ons gedragen – nog altijd bepaalt. In de huidige samenleving en dus ook binnen ArtEZ wordt het als zeer relevant gezien dat we ons bezighouden met ‘diversiteitsprojecten’. En wel om het te hebben over waar het werkelijk over gaat, namelijk: gender, ras, klasse en de ongelijkheid die in dat soort categorieën verscholen ligt. Als programmamaker bij het studium generale ben ik vanaf mei 2017 bezig met het opzetten van een community die tot doel heeft de krachten te bundelen en een bewustzijn binnen ArtEZ te creëren van dominante structuren met betrekking tot gender. Uitgangspunt wordt het intersectionele perspectief want: FEMINISM WILL BE INTERSECTIONAL OR IT WILL BE BULLSHIT! (een veelgeciteerde quote van de in Amsterdam woonachtige schrijfster Flavia Dzodan).

Richtinggevend is een uitnodiging van twee docenten van BEAR – Anik Fournier en James Beckett – om aanwezig te zijn bij de oprichting door een aantal van hun studenten van een platform dat zich bezighoudt met feminisme: The School of Missing Men, an empowerment initiative in the making. De bijeenkomst is een eye-opener voor me. Groot gebracht door een uitgesproken feministische moeder moet ik bekennen dat ik tot dat moment stiekem in de veronderstelling leefde dat het feministische project bijna voltooid was. Dat dat wat aan gelijkheidsidealen nog niet gerealiseerd was, misschien wel aan de vrouwen zelf te wijten was. Maar ik schrok van het gebrek aan zelfvertrouwen bij vrouwelijke studenten en hun verbazing over het feit dat de mannelijke ArtEZ alumni in de eerste jaren na de academie sneller dan hun vrouwelijke collega’s een expositie, voorstelling, optreden of verkoop van werk weten te realiseren.

Het eerste project wordt het oprichten van een laagdrempelige feministische leesgroep die eens per maand in boekhandel Walter samenkomt. In de kern bieden we een gelegenheid voor self education, collective learning en uiteindelijk – naar wij hopen – op empowerment. In samenspraak met Isis Germano van de ArtEZ Honours, lector Peter Sonderen, Krista Jantowski van boekhandel Walter en Lieneke Hulshof van Mister Motley bespreken we de vorm waarin we dit aanbieden en de insteek die we kiezen. We besluiten te starten met de benadering van het onderwerp vanuit een hedendaags perspectief. Wat betekent het voor vrouwen tegenwoordig om feminist te zijn? Wat doe je er mee in je dagelijks leven? Bestaan er mannelijke en vrouwelijke eigenschappen? Pas later zullen we een terugblik geven op wat feminisme voor eerdere generaties heeft betekend en zullen we de beweging maken naar de vraag wat feminisme inhoudt voor de kunst, de kunstwereld en voor het kunstonderwijs.

We starten in april 2018 en er zijn niet alleen vrouwelijke studenten aanwezig bij de bijeenkomsten van de leesgroep, ook vrouwen uit verschillende andere generaties. Gelukkig mogen we vanaf de afleveringen dit najaar van de leesgroep ook mannen verwelkomen. De methode die we gebruiken zorgt ervoor dat iedereen aan het woord komt, en er vinden naar aanleiding van de teksten zeer persoonlijke gesprekken plaats over ervaringen met en opgedane inzichten in privileges en de daarmee samenhangende gevoeligheden. Er is intergenerationele uitwisseling en er ontstaat bij sommigen een nieuw bewustzijn. Ook mijn eigen feministische knopje gaat om.

Om het nieuwe studiejaar in september 2018 met een stevige boodschap in te gaan willen we de vraag stellen hoe we ons van het ‘ik’ naar het ‘wij’ kunnen bewegen. Geen aflevering van de leesgroep maar een goed bezocht public event over de vraag hoe we vanuit de neoliberale fixatie op het individu en identiteit (vaststaand, autonoom, aansprakelijk en verantwoordelijk voor bijna niets dan zichzelf) kunnen komen tot solidariteit en verbinding met de ander. De avond is in opdracht van studium generale gecureerd door Krista Jantowski van Walter. Een eerste kennismaking met feminisme vanuit een intersectioneel perspectief. Het wordt een avond met felle gesprekken over hoe machtsstructuren – ook binnen ArtEZ – verbonden zijn met ideeën over gender en hoe die solidariteit in de weg staan. Het is duidelijk dat we in de leesgroep meer aandacht aan intersectionaliteit moeten besteden en aan het erkennen van verschillen. Waar diversiteit vaak gaat over hokjes aanvinken, gaat intersectionaliteit over het complexe samenspel van de verschillende identiteiten die we allemaal in ons hebben. Door dat te erkennen gaan we uitsluiting tegen en kunnen we ons bewegen richting inclusief feminisme.

In de loop van het najaar kan ik met genoegen constateren dat de community rondom de leesgroep is gegroeid. Niet alleen bezoeken meer studenten de leesgroep, worden de banden met de School of Missing Men verstevigd door de aanstelling bij BEAR van Rosell Heijmen, ook mogen we deelnemers verwelkomen die andere culturele instellingen in Arnhem vertegenwoordigen zoals Museum Arnhem en het Focus Filmtheater. Eind 2018 spreken we met de verschillende partners in dit feministische project af dat we elkaar met enige regelmaat ontmoeten en zullen kijken hoe we elkaars feministische projecten kunnen versterken. Ook gaan we nadenken over hoe we op het dit voorjaar te lanceren online platform APRIA (ArtEZ Platform of Research Interventions) de kennis die we samen en in dialoog met studenten en docenten opdoen, kunnen omzetten in praktische hulpmiddelen voor het onderwijs. Want, zoals Liedeke Plate het tijdens Seks & the Sexual Politics of the Gaze (tijdens een studium generale project op 15 maart 2018) formuleerde: ‘Uiteindelijk gaat inclusief onderwijs over het creëren van leerplekken waar studenten zich gewaardeerd en gehoord voelen en bijgevolg zelfverzekerd zijn om het beste uit hun opleiding te halen.’ (“In the end, inclusive education is about creating learning spaces where students feel valued and heard and consequently are confident to pursue the best out of their education.”)

Catelijne de Muijnck
Programmamaker ArtEZ Studium Generale
Januari 2019