Het rijk der honden – Ro Smit in Plaatsmaken

door Lieneke Hulshof

In de film The Fear of Leaving the Animal Forever Forgotten under the Ground (2021) van kunstenaar Janis Rafa legt een warmtebeeldcamera een ondergronds gangenstelsel vast. Het eerst deel van de film is geschoten door een mens, we kijken over diens schouder mee naar de donkere gangen. We zien deze persoon niet, maar alles is op ooghoogte gefilmd en het ritme van de menselijke voetstappen laat de beelden zachtjes deinen. Door het gebouw beweegt ook een roedel zwerfhonden die reageert op de aanwezigheid van deze persoon. De honden kijken omhoog de camera in, cirkelen afwachtend en blaffen terwijl hun ogen een groene glans krijgen.

In het tweede deel van de film is de camera bevestigd op de kop van een hond. Opnieuw zien we het lichaam van de hond niet, maar alles is vanuit een laag perspectief gefilmd, de gangen flitsen voorbij wanneer de hond rent en de andere zwerfhonden komen nu wel dicht bij de camera. Zonder de aanwezigheid van een menselijk lichaam bewegen ze zich volkomen vrij.

In de residentie bij Plaatsmaken van Ro Smit staat de hond, als een symbool voor vrijheid, ook centraal. “Als ik aan een hond denk, dan denk ik aan een leven dat vrij en speels is. Een dier dat zijn eigen tijd en ruimte neemt.” Ro doelt hiermee op de honden van hun partner op een Italiaanse boerderij. Zij worden niet uitgelaten, lopen de hele dag vrij rond en kunnen slapen en eten waar ze willen.
Met de monotype druktechniek ontwikkelde Ro in de Arnhemse werkplaats een serie felgekleurde prints waarop veel honden zijn afgebeeld. In de abstracte vormen is een stoeiende hond met een mensfiguur te ontwarren en op een andere print springt een hond op een bank. Op weer een volgende afdruk is er ingezoomd op een hondenkop, het beest heeft zijn tanden vastgebeten in een gekleurde vorm terwijl het door de lucht vliegt. De werken stralen een vrolijke energie uit. De kleuren spatten van het papier en laten nauwelijks witruimte over. “Bij monotype breng je alle kleuren direct aan op het zeefdrukraam en daarna ga je drukken. Het is een losse en directe manier van werken waarbij het materiaal ook meer zijn eigen leven leidt."

De serie prints heet: The dog days are here. “Dog days zijn die hele warme dagen in de zomer waarin je eigenlijk niks kan doen door de hitte. Dat idee van tijd nemen voor verveling is voor mij in deze serie heel belangrijk.” Ro noemt een van de honden in de prints de lost dog. Om de prints van de lost dog plaatste Ro ingedeukte keramieken tennisballen. De lost dog is een hond waarbij het plezier en de vrijheid om niks te doen juist ontbreken. De ingetrapte tennisbal staat symbool voor het spel dat ineens afgelopen is. Ro wil hiermee een verhaal vertellen over de kapitalistische samenleving waarin de autonomie van veel mensen is afgepakt. “In mijn werk zoek ik naar een plek waar mensen vrij kunnen zijn. Er wordt altijd gezegd ‘tijd is geld’, maar geld voor wie? Op dit moment krijgen de mensen die de meeste tijd in het zwaarste werk steken, het minste geld. Zij zijn het minst vrij en hebben geen tijd voor hobby’s, plezier of om op te staan voor hun rechten.”

Naast de prints van de honden, de lost dog en de ingedrukte tennisballen van keramiek, heeft Ro ook prints gemaakt met daarop zelfgeschreven Engelse gedichten, zoals:

This dog will dig
Up my bones,
And lay them out
In the sun.
Dust them off
From hard work
They lay there
In soft grass.
Slowly warming up.
The dog days are
Here.

De letters dansen op het papier omringd door felle kleuren. Ze zijn handgeschreven en het bibberende handschrift vormt de kern van de print.
“Ik ben erg dyslectisch en heb een taal gerelateerde leerachterstand. Woorden komen niet soepel tot mij. Het komt erop neer dat ik vaak meer weet dan ik daadwerkelijk kan zeggen. Ik heb lang gedacht dat ik niet kon schrijven. Ik ben nu via mijn kunst aan het proberen om het schrijven naar mijn hand te zetten, om een eigen manier te vinden die wél werkt. Daar heb ik bij de residentie mee geëxperimenteerd en dat was erg leuk. Taal an sich is natuurlijk een belangrijk communicatiemiddel, maar in combinatie met kleur, textuur en beeld kan het ook een geweldige manier zijn om iets over te brengen”

Na het maken van de prints heeft Ro evenementen bij het Arnhemse queer café de Kurk en bij Plaatsmaken georganiseerd waar mensen weer over Ro’s prints heen konden werken. Het waren evenementen met een ontspannen sfeer, men kon met een drankje in de hand en met allerlei materialen over de kunstwerken heen tekenen, schrijven, schilderen en plakken. Opnieuw zocht Ro naar manieren om plezier en ontspanning in het werk te krijgen. De uiteindelijke kunstwerken zijn zo een samenwerking tussen Ro en een publiek dat normaliter niet zo snel een kunstruimte betreedt.

Waarom is die nadruk op vrijheid en ontspanning voor Ro zo belangrijk? Kort gezegd was hen zelf het plezier in het maken van kunst tijdelijk kwijt geraakt. Op de academie wordt volgens Ro een manier van werken aangeleerd die gepaard gaat met deadlines en een hoge productiedruk. “Na de academie probeerde ik dat ritme aan te houden, maar ik kon dat niet meer. Ik werd ziek, kreeg pijn aan mijn gewrichten, aan mijn rug en ik moest dat hele idee van werken in hoge snelheid en het leveren van resultaat afbreken en opnieuw opbouwen. Mijn werk heeft tijd nodig, het is handwerk en mijn lichaam is geen fabriek.”

Kijkend naar het werk van Ro kan ook worden gesteld dat deze nieuwe prints gaan over het terugwinnen van een vrije positie ten aanzien van een markt gedreven samenleving. Rust en het hebben van plezier ziet hen als vormen van protest. Als een plek die bevochten dient te worden. “Iedereen kan op elk moment chronisch ziek worden. Zo choquerend is dat gegeven niet, lijkt mij. En toch vinden gezonde mensen, zieke mensen eng. Iemand in een rolstoel confronteert mensen met hun eigen kwetsbaarheid. Maar waarom is dat? Ik denk omdat wij op dit moment in een wereld leven die nauwelijks leefbaar is voor zieke mensen. Er is nauwelijks ruimte voor mensen die meer tijd en rust voor de dingen nodig hebben.”

Uiteindelijk is de nieuwe serie werken van Ro, waar het plezier vanaf druipt, vooral een ode aan de vrije speelruimte waar ieder mens recht op heeft. Zoals een hond die zich in een gangenstelsel ongezien waant en rent en rent tot ie er genoeg van heeft.