‘Erotiek is een levenskracht en seksualiteit is daar soms onderdeel van’ - in gesprek met curator Ine Gevers
interview by Lieneke Hulshof – 03 October 2022dossier: Body and power(lessness)
Ine Gevers cureerde samen met Morgan Catalina COME ALIVE, een tentoonstelling waarin de waarde van erotiek werd uitgediept. Het ging niet over sexy lijven, harde seks of orgasmes, maar over hoe we erotiek kunnen zien als een kracht om samen te komen en problemen in de wereld aan te gaan. Daarbij werd de vraag gesteld welke lichamen in onze maatschappij zich seksueel mogen uiten en welke niet.
Op 12 oktober organiseert Mister Motley samen met ArtEZ studium generale een online lunch event over de kracht van het erotische lichaam. Waarom blijven het naakte lichaam, erotiek en seks belangrijk om te behandelen in kunst? En hoe ga je artistiek om met dit onderwerp zonder in clichés te vervallen. In een tijd waarin er ook veel aandacht is voor seksueel overschrijdend gedrag en seksuele trauma’s gaat moderator Lieneke Hulshof in gesprek met theatermaker Florian Myjer en curator Ine Gevers over erotiek en seks in kunst.
Vier weken voor het lunch event sprak Lieneke Hulshof met curator Ine Gevers in haar woonplaats Utrecht. Ze staat bekend om haar grote thematische tentoonstellingen waarin ze de relaties tussen technologie, macht en identiteit onderzoekt. Deze zomer maakte ze samen met curator Morgan Catalina COME ALIVE, een tentoonstelling over erotiek als levenskracht.
Vier weken voor het lunch event sprak Lieneke Hulshof met curator Ine Gevers in haar woonplaats Utrecht. Ze staat bekend om haar grote thematische tentoonstellingen waarin ze de relaties tussen technologie, macht en identiteit onderzoekt. Deze zomer maakte ze samen met curator Morgan Catalina COME ALIVE, een tentoonstelling over erotiek als levenskracht.
Met meer dan 45 kunstwerken in het Muntgebouw in Utrecht werd in COME ALIVE de waarde van erotiek voor een samenleving uitgediept. Het ging niet over sexy lijven, harde seks of orgasmes, maar juist over hoe we erotiek kunnen zien als een kracht om samen te komen en problemen in de wereld aan te gaan. Daarbij stelden Catalina en Gevers onder andere de vraag welke lichamen in onze maatschappij zich seksueel mogen uiten en welke niet. Een vraag die eigenlijk draait om wie er wordt gezien en wie onzichtbaar blijft.
Zo was er de film Army of Love te zien van Alexa Karolinski en Ingo Niermann. Hierin zijn mensen met en zonder lichamelijke beperking gefilmd die erotiek ervaren en aan hun seksualiteit ruimte geven. In de beelden wordt er gevraagd naar hun verlangens en hoe ze genot in seks ervaren. Van kunstenaar Samanta Nye werden videoclips getoond in een gouden installatie waarin oudere vrouwen seksueel genot ervaren. Ook zag de bezoeker de hangende borsten van Sophie Calle en Oscar Peters maakte speciaal een installatie met dansende worsten(broodjes). Daarmee daagde hij op ironische wijze de mannelijke prestatiedrang bij heteroseks uit die we kennen in onze dominante beeldcultuur.
Zo was er de film Army of Love te zien van Alexa Karolinski en Ingo Niermann. Hierin zijn mensen met en zonder lichamelijke beperking gefilmd die erotiek ervaren en aan hun seksualiteit ruimte geven. In de beelden wordt er gevraagd naar hun verlangens en hoe ze genot in seks ervaren. Van kunstenaar Samanta Nye werden videoclips getoond in een gouden installatie waarin oudere vrouwen seksueel genot ervaren. Ook zag de bezoeker de hangende borsten van Sophie Calle en Oscar Peters maakte speciaal een installatie met dansende worsten(broodjes). Daarmee daagde hij op ironische wijze de mannelijke prestatiedrang bij heteroseks uit die we kennen in onze dominante beeldcultuur.
Waarom vond je het belangrijk om een tentoonstelling te maken over seks en erotiek?
Door de coronapandemie en de afzondering van onze lichamen, vonden we het belangrijk om een tentoonstelling te maken over seks, maar het idee voor COME ALIVE kwam ook voort uit de bestaansonzekerheid waar steeds meer mensen in leven. We denken in het kapitalistische systeem oplossingen te vinden voor die onzekerheid, maar die zijn niet voor iedereen even weldadig. Met COME ALIVE wilden we laten zien dat we als mensen samen een enorme power kunnen aanspreken. Die power is erotiek. Erotiek is een levenskracht en seksualiteit is daar vaak onderdeel van. Erotiek en seksualiteit zijn een paraplu geweest om het te hebben over onze westerse maatschappij. Dat is altijd wat ik doe: Ik pak een item waarvan ik weet dat het speelt en open vervolgens verschillende vensters om naar het onderwerp te kijken.
Je hebt het over het kapitalisme, de stappen die je maakt begrijp ik nog niet helemaal. Welke relatie heeft het kapitalisme met erotiek en seks?
In onze neoliberale, kapitalistische samenleving wordt alles toegeëigend en wordt overal waarde uit onttrokken. Seksualiteit en erotiek worden ook toegeëigend. In de zin dat het marktproducten zijn geworden en dat het aan ons verkocht wordt op die manier. In plaats van dat het van onszelf is. Dat zijn nogal dingen, hé?
In onze maatschappij slaan wij bovendien het oog veel te hoog aan. De manier van kijken (afstandelijk en objectief) en daarmee koloniseren staat centraal. Ik zeg al heel lang, the eye is overrated. Het is namelijk cruciaal om in plaats van te kijken, juist te voelen waar we staan. Geur en tast zijn belangrijk voor onze fysieke oriëntatie. Daarom is het belangrijk om lijfelijke en zintuigelijke tentoonstellingen te maken, als remedie tegen gelijkmakend kapitalisme en de westerse koloniserende blik. Ook daarom wilde ik juist in deze tijd een tentoonstelling maken over seks.
In onze maatschappij slaan wij bovendien het oog veel te hoog aan. De manier van kijken (afstandelijk en objectief) en daarmee koloniseren staat centraal. Ik zeg al heel lang, the eye is overrated. Het is namelijk cruciaal om in plaats van te kijken, juist te voelen waar we staan. Geur en tast zijn belangrijk voor onze fysieke oriëntatie. Daarom is het belangrijk om lijfelijke en zintuigelijke tentoonstellingen te maken, als remedie tegen gelijkmakend kapitalisme en de westerse koloniserende blik. Ook daarom wilde ik juist in deze tijd een tentoonstelling maken over seks.
Wanneer je een tentoonstelling over erotiek en seksualiteit maakt, liggen er geloof ik een aantal valkuilen op de loer. Het verhaal kan te plat worden, er zijn veel open deuren omdat het zulke bekende en grote thema’s zijn, maar het kan ook zijn dat je persoonlijke grenzen van bezoekers overschrijdt. Hoe ga je daar als tentoonstellingsmaker mee om?
Ik wilde seks en erotiek niet isoleren. Om het alleen te hebben over hoe belangrijk het is om te genieten van ons lichaam, om seks te hebben, over hoe groot de clitoris is of over het vrouwelijk orgasme, dat leek me gewoon niet zo interessant. Dat is iedereen aan het doen. Die thema’s zijn relevant, maar ik wilde laten zien hoe die zich in de samenleving voltrekken.
Een andere reden om deze tentoonstelling te maken was dat het steeds moeilijker wordt om het over erotiek en seks te hebben. En dat gegeven vind ik gevaarlijk voor jonge mensen. Het goede aan de #Metoo beweging is dat machtsonevenwicht en machtsmisbruik helderder zijn geworden, aan de andere kant zijn we bij de problemen van seksueel overschrijdend geweld steeds meer gaan denken in daders en slachtoffers, terwijl het onderliggende structurele probleem blijft liggen. Ik vind het schadelijk aan deze tijd dat als we het over seks of erotiek hebben, we zo gefocust zijn op #Metoo en identiteitspolitiek dat we het grotere plaatje niet zien. Namelijk hoe wij met zijn allen gedirigeerd worden naar het outsourcen van seks en ons en masse naar wellness centra begeven, terwijl we ook gewoon meer ruimte voor elkaar en elkaars lichamen kunnen maken. We zien gewoon niet hoe we gestuurd worden door het kapitaal.
Dus hoe navigeer je tussen identiteitspolitiek en #Metoo? Door het te hebben over wat in mijn ogen veel belangrijker is, namelijk ‘erotiek als revolutionaire kracht in de samenleving’ waarbij ik de onderliggende structuren en systemen niet uit het oog wil verliezen, namelijk het regeren van het economische model als enige graadmeter.
Een andere reden om deze tentoonstelling te maken was dat het steeds moeilijker wordt om het over erotiek en seks te hebben. En dat gegeven vind ik gevaarlijk voor jonge mensen. Het goede aan de #Metoo beweging is dat machtsonevenwicht en machtsmisbruik helderder zijn geworden, aan de andere kant zijn we bij de problemen van seksueel overschrijdend geweld steeds meer gaan denken in daders en slachtoffers, terwijl het onderliggende structurele probleem blijft liggen. Ik vind het schadelijk aan deze tijd dat als we het over seks of erotiek hebben, we zo gefocust zijn op #Metoo en identiteitspolitiek dat we het grotere plaatje niet zien. Namelijk hoe wij met zijn allen gedirigeerd worden naar het outsourcen van seks en ons en masse naar wellness centra begeven, terwijl we ook gewoon meer ruimte voor elkaar en elkaars lichamen kunnen maken. We zien gewoon niet hoe we gestuurd worden door het kapitaal.
Dus hoe navigeer je tussen identiteitspolitiek en #Metoo? Door het te hebben over wat in mijn ogen veel belangrijker is, namelijk ‘erotiek als revolutionaire kracht in de samenleving’ waarbij ik de onderliggende structuren en systemen niet uit het oog wil verliezen, namelijk het regeren van het economische model als enige graadmeter.
Hoe vertaal je die toch wel abstracte lagen naar een tentoonstelling?
Ten eerste moet je heel duidelijk zijn over de positie die je zelf inneemt. Het is belangrijk je eigen blinde vlekken in dit thema te durven adresseren. Op die manier verval je niet in stereotypes, een gevaar dat bij het onderwerp seks op de loer ligt.
Ook wil ik er altijd voor waken om toe te werken naar een eenduidige conclusie of een tastbaar resultaat. Je moet namelijk precies het tegenovergestelde doen als je kunstenaars wil interesseren. Je opent een thema juist voor diverse en tegenstrijdige invalshoeken. Feitelijk leg je een paradox neer. In een goed tentoonstellingsplan wordt de complexiteit van de wereld niet geschuwd en biedt je kunstenaars de ruimte hier nog meer ambiguïteit aan toe te voegen. Ik wil dat bezoekers in mijn tentoonstellingen ervaren wie zij zijn, in het hier en nu, en daardoor beseffen dat we tot veel in staat zijn. Als we durven samen te zijn. De individualisering in onze samenleving is veel te ver doorgeslagen, dat is de allerbelangrijkste tang van het neoliberalisme. Die vertaling maak ik door zintuigelijke tentoonstellingen te maken met focus op thematieken, kunstwerken en minder op het ‘individuele genie’.
Eind jaren ’80 schreef ik vanuit de Jan van Eyck Akademie al een soort brandbrief in de richting van jonge kunstenaars dat ze ervoor moesten waken de ideologie van de autonome kunstenaar kritiekloos te dienen. We worden verleid om telkens weer ons allerindividueelste ei te leggen. Maar die houding dient vooral het neoliberale gedachtengoed. De kunstenaars die ik selecteer voor mijn tentoonstellingen hoef ik niet te begeleiden daarin, dat zijn altijd makers die in hun werk de verbinding maken met de wereld waarin we leven. Navelstaren en die alles uit je zogenaamde unieke ik halen, wat nog op zoveel academies als iets interessants wordt gezien, is zo old fashioned. Ga gewoon de wijde wereld in en voel waar je door wordt geraakt. Dat doe ik zelf ook. Nooit wil ik mijzelf als curator centraal stellen of kunst van de wereld isoleren. Dat is gewoon saai. Wanneer curatoren, fondsen en kunstenaars sturen op kunst die enkel het ego centraal stelt of zichzelf onderzoekt, dien je de verkeerde ideologie.
Ook wil ik er altijd voor waken om toe te werken naar een eenduidige conclusie of een tastbaar resultaat. Je moet namelijk precies het tegenovergestelde doen als je kunstenaars wil interesseren. Je opent een thema juist voor diverse en tegenstrijdige invalshoeken. Feitelijk leg je een paradox neer. In een goed tentoonstellingsplan wordt de complexiteit van de wereld niet geschuwd en biedt je kunstenaars de ruimte hier nog meer ambiguïteit aan toe te voegen. Ik wil dat bezoekers in mijn tentoonstellingen ervaren wie zij zijn, in het hier en nu, en daardoor beseffen dat we tot veel in staat zijn. Als we durven samen te zijn. De individualisering in onze samenleving is veel te ver doorgeslagen, dat is de allerbelangrijkste tang van het neoliberalisme. Die vertaling maak ik door zintuigelijke tentoonstellingen te maken met focus op thematieken, kunstwerken en minder op het ‘individuele genie’.
Eind jaren ’80 schreef ik vanuit de Jan van Eyck Akademie al een soort brandbrief in de richting van jonge kunstenaars dat ze ervoor moesten waken de ideologie van de autonome kunstenaar kritiekloos te dienen. We worden verleid om telkens weer ons allerindividueelste ei te leggen. Maar die houding dient vooral het neoliberale gedachtengoed. De kunstenaars die ik selecteer voor mijn tentoonstellingen hoef ik niet te begeleiden daarin, dat zijn altijd makers die in hun werk de verbinding maken met de wereld waarin we leven. Navelstaren en die alles uit je zogenaamde unieke ik halen, wat nog op zoveel academies als iets interessants wordt gezien, is zo old fashioned. Ga gewoon de wijde wereld in en voel waar je door wordt geraakt. Dat doe ik zelf ook. Nooit wil ik mijzelf als curator centraal stellen of kunst van de wereld isoleren. Dat is gewoon saai. Wanneer curatoren, fondsen en kunstenaars sturen op kunst die enkel het ego centraal stelt of zichzelf onderzoekt, dien je de verkeerde ideologie.
Je bedoelt het kapitalisme?
Ja, het heersende systeem waardoor we onszelf uitsluitend in economische termen definiëren, terwijl we allemaal weten dat het ons helemaal in het slop brengt, tot op het planeetniveau aan toe. Zoals Einstein al zei, je kunt problemen niet oplossen met hetzelfde instrument waar je die problemen mee hebt veroorzaakt. Dat kan gewoon niet. Als er iets is waar kunstenaars en creatieve mensen iets in kunnen betekenen, dan is het dat we andere opties hebben. Collectieve doelen die verder gaan ego, geld en macht.
Wat zijn dan andere instrumenten waar we in de kunst mee zouden moeten werken?
Collectiviteit, samenwerking en liefde voor elkaar. Dat meen ik serieus. Dat was ook zo belangrijk in COME ALIVE, de lol in erotiek en het verliezen van jezelf in elkaar. Dat zijn dingen die veel waardevoller zijn dan enkel je eigen ego strelen.
events:
