"Art is a training ground for empathy" - in conversation with Olivia Laing
interview by Joke Alkema and Lieneke Hulshof – 22 November 2021dossier: Body and power(lessness)
Zie voor de Nederlandse vertaling hieronder
How do we view our bodies in today's society? What is her strength and what makes her vulnerable? How mighty or impotent is she? In the series Body and Power(lessness), ArtEZ Studium Generale and Mister Motley delve deeper into this subject. In this interview, Joke Alkema (head of ArtEZ studium generale) and Lieneke Hulshof (editor-in-chief of Mister Motley) talk to the British author Olivia Laing. In her book Everybody she explores what it means to have a body on the basis of her own experiences and the lives of some of the most fascinating thinkers of the twentieth century. This book has recently been translated into Dutch by Henny Corver and is published by Atlas Contact under the title: Ieder een lichaam.
It was on one of our quests for good summer reading material, that we came across the book Everybody. From the first moment we opened it, this fascinating book kept us caught in our hammock for several days. It gives such a wonderfully comprehensive, historical and also personal overview of all the movements and ideas that exist concerning the body. In the book Olivia Laing explores the subject of freedom and relates it to the body. She deals with subjects such as the sick body, the sexual body and the marginalized body. What power does the body have and can the body be vulnerable? Laing looks at the work of many artists such as the Cuban American performance artist Ana Mendieta (1948-1985), writer, philosopher and activist Susan Sontag (1933-2004), the American singer-songwriter, pianist and activist Nina Simone (1933-2003), the American radical feminist and writer Andrea Dworkin (1946-2005) and many others. The main character in her book is the fascinating, yet sad figure, psychiatrist, sexologist, psychoanalyst, biologist and physicist William Reich (1897-1957). He was a student (and later renegade) of Freud, wrote the book The Sexual Revolution in 1920, developed the orgone - a kind of box in which people could sit to improve their health - and died in an American prison for selling his orgone accumulators. It provides ample material for a thorough interview, in which Olivia Laing provides more insight into her motivation for the book, her choice for the artists and scientists discussed and her ideas about its relevance for today.
Why did you want to write this book in this day and age?
“Often I will finish a book with an unanswered question that leads me into the next one. When I finished The Lonely City, I realised that it kept coming back to the subject of bodies: sexual bodies, sick bodies, deviant bodies, protesting bodies, bodies in crisis. At the same time, the news was likewise full of stories about bodies in peril. 2015 marked the beginning of the refugee crisis and the global rise of the far-right, that led to Brexit and the election of Donald Trump as United States president. I wanted to understand why certain bodies are stigmatized and subjected to violence and I also wanted to explore my gut feeling; that though our bodies are very vulnerable they also represent a communal source of power. I spent the next five years writing about the great freedom struggles of the twentieth century, exploring bodily issues like illness, sex, violence, incarceration and civil disobedience. I wanted to understand why we were in such a perilous place again, and what we could do about it.”
You began your research for this book in 2015. And then in 2020, there was a global virus that threatened to affected all bodies on earth. Did our body, during the pandemic, illustrate themes you had been researching for some time - and if so, what were they?
“Yes, absolutely. It was very strange to finish a book about power and vulnerability just as the pandemic began, with its global illustration of how vulnerable our bodies are. I think it really made people and also see how interconnected we are. We are porous, open to each other and our social and economic lives are much more entangled globally than we might have realised. We depend on the labour of other people’s invisible bodies and I think the pandemic made those relationships much more visible. At the same time, the global Black Lives Matter movement was in crescendo. To see the protestors gathering in communal demonstrations against police violence, all masked to protect each other from the virus: that was very moving. Having spent five years writing about the freedom movements of the last century, it was plain that the struggle for bodily freedom wasn’t over yet.”
How do we view our bodies in today's society? What is her strength and what makes her vulnerable? How mighty or impotent is she? In the series Body and Power(lessness), ArtEZ Studium Generale and Mister Motley delve deeper into this subject. In this interview, Joke Alkema (head of ArtEZ studium generale) and Lieneke Hulshof (editor-in-chief of Mister Motley) talk to the British author Olivia Laing. In her book Everybody she explores what it means to have a body on the basis of her own experiences and the lives of some of the most fascinating thinkers of the twentieth century. This book has recently been translated into Dutch by Henny Corver and is published by Atlas Contact under the title: Ieder een lichaam.
It was on one of our quests for good summer reading material, that we came across the book Everybody. From the first moment we opened it, this fascinating book kept us caught in our hammock for several days. It gives such a wonderfully comprehensive, historical and also personal overview of all the movements and ideas that exist concerning the body. In the book Olivia Laing explores the subject of freedom and relates it to the body. She deals with subjects such as the sick body, the sexual body and the marginalized body. What power does the body have and can the body be vulnerable? Laing looks at the work of many artists such as the Cuban American performance artist Ana Mendieta (1948-1985), writer, philosopher and activist Susan Sontag (1933-2004), the American singer-songwriter, pianist and activist Nina Simone (1933-2003), the American radical feminist and writer Andrea Dworkin (1946-2005) and many others. The main character in her book is the fascinating, yet sad figure, psychiatrist, sexologist, psychoanalyst, biologist and physicist William Reich (1897-1957). He was a student (and later renegade) of Freud, wrote the book The Sexual Revolution in 1920, developed the orgone - a kind of box in which people could sit to improve their health - and died in an American prison for selling his orgone accumulators. It provides ample material for a thorough interview, in which Olivia Laing provides more insight into her motivation for the book, her choice for the artists and scientists discussed and her ideas about its relevance for today.
Why did you want to write this book in this day and age?
“Often I will finish a book with an unanswered question that leads me into the next one. When I finished The Lonely City, I realised that it kept coming back to the subject of bodies: sexual bodies, sick bodies, deviant bodies, protesting bodies, bodies in crisis. At the same time, the news was likewise full of stories about bodies in peril. 2015 marked the beginning of the refugee crisis and the global rise of the far-right, that led to Brexit and the election of Donald Trump as United States president. I wanted to understand why certain bodies are stigmatized and subjected to violence and I also wanted to explore my gut feeling; that though our bodies are very vulnerable they also represent a communal source of power. I spent the next five years writing about the great freedom struggles of the twentieth century, exploring bodily issues like illness, sex, violence, incarceration and civil disobedience. I wanted to understand why we were in such a perilous place again, and what we could do about it.”
You began your research for this book in 2015. And then in 2020, there was a global virus that threatened to affected all bodies on earth. Did our body, during the pandemic, illustrate themes you had been researching for some time - and if so, what were they?
“Yes, absolutely. It was very strange to finish a book about power and vulnerability just as the pandemic began, with its global illustration of how vulnerable our bodies are. I think it really made people and also see how interconnected we are. We are porous, open to each other and our social and economic lives are much more entangled globally than we might have realised. We depend on the labour of other people’s invisible bodies and I think the pandemic made those relationships much more visible. At the same time, the global Black Lives Matter movement was in crescendo. To see the protestors gathering in communal demonstrations against police violence, all masked to protect each other from the virus: that was very moving. Having spent five years writing about the freedom movements of the last century, it was plain that the struggle for bodily freedom wasn’t over yet.”
Reich/sexual freedom
In 1920 William Reichs ideas were big and popular and it is known that his work has also been an inspiration to many. His work is still relevant today. What is so interesting about his studies when we talk about the power and vulnerability of the body? Why did you choose him as the leading figure in your book?
“I didn’t mean to give Reich such a huge role in the book. But the more I researched, the more I realised that he connected together all the areas I wanted to explore. He was involved in sexual liberation, he’d thought about illness and violence, he was an anti-fascist activist in Hitler’s Berlin who ended up dying in a prison cell in McCarthy1 -era America. His life spans continents, linking together diverse cultural figures who have thought about our bodily lives, from Freud to Sontag to James Baldwin. This is why I used him as the central figure in Everybody. I didn’t agree with all of his ideas, but felt that the way he was punished was also significant – he allowed me to examine how the people who bear witness to and resist the most damaging elements of our culture are also unusually vulnerable to being damaged by it. I think this is the case for many other people in the book, from Andrea Dworkin to Nina Simone.”
In 1920 William Reichs ideas were big and popular and it is known that his work has also been an inspiration to many. His work is still relevant today. What is so interesting about his studies when we talk about the power and vulnerability of the body? Why did you choose him as the leading figure in your book?
“I didn’t mean to give Reich such a huge role in the book. But the more I researched, the more I realised that he connected together all the areas I wanted to explore. He was involved in sexual liberation, he’d thought about illness and violence, he was an anti-fascist activist in Hitler’s Berlin who ended up dying in a prison cell in McCarthy1 -era America. His life spans continents, linking together diverse cultural figures who have thought about our bodily lives, from Freud to Sontag to James Baldwin. This is why I used him as the central figure in Everybody. I didn’t agree with all of his ideas, but felt that the way he was punished was also significant – he allowed me to examine how the people who bear witness to and resist the most damaging elements of our culture are also unusually vulnerable to being damaged by it. I think this is the case for many other people in the book, from Andrea Dworkin to Nina Simone.”
Reich became known for his book The Sexual Revolution, that he wrote back in the 1920s. He believed that one could experience freedom through free and taboo-free sex. Can you explain how he envisioned that and why that thought can still be valuable generations later?
“Reich believed sex was one of the best ways for the body to lay down its burdens and release the pain and trauma of the past, which he thought was stored in the body. At the same time, he also knew that sex is an intensely political act, bound up with prohibitions and rules of many kinds. It’s this latter message that I think had got lost. After his death, Reich was championed by lots of male writers and thinkers, who embraced his message of sexual freedom without really understanding the political aspect of his work. Reich was not just in favour of great orgasms. The most important thing to understand about his vision of sexual freedom is that it was powerfully against patriarchy. Reich was the child of an abusive marriage. His mother had an affair and when his father found out he subjected her to violent abuse until she committed suicide. He knew – he really knew - what happens to women who engage in sexually free behaviour. He knew that the risks of sex aren’t shared. He knew that access to abortion is crucial and that information about contraception and STDs is necessary for women to participate in sexual freedom. Most of all, he knew the kind of punishment women face. His dream of sexual liberty was a world in which a woman is not beaten or killed for her sexuality. It’s heartbreaking that we still haven’t achieved his vision of freedom a century later.”
Embracing the vulnerability of the body seems to be an important point, taken from the ideas of William Reich. By ignoring our vulnerability, we deny access to the full range of our feelings, thus giving rise to the kind of mechanistic compliance favored by fascism. Can you tell us more about this phenomenon?
“This is very well put! As a young psychoanalyst in Vienna, Reich had a profound realization. He saw that his patients were holding their trauma and pain in their bodies, as a kind of permanent muscular tension he compared to armour. He thought this process began in childhood, in part because of the authoritarian way in which children were raised: don’t cry, don’t show anger, sit still, be good. He believed that his patients needed to allow themselves to feel the forbidden emotions of sorrow, shame and rage, to soften and loosen, to listen to their bodies. As fascism became more prevalent in Europe, his work took on new urgency. He thought that the training process against emotional expression in childhood made people more susceptible to authoritarian leaders. I think there’s so much truth in this – that shaming and control in childhood, especially around gender, creates enormous frustration and rage in later life, which can be deliberately whipped up and utilized by the many fascist movements at work today.”
Sexuality and abuse of power
Sex is also very controversial. You describe how Ana Mendieta, in her work as a performer, draws attention to the violence that takes place against women. Do you think it is important for art to take on the role of making problems like these (and of unequal power relations) understandable? How can art contribute to change? How did Mendieta contribute to change?
Art is not the same thing as political change. Art can’t change laws or policing tactics. What it can do is make visible what’s hidden. It can show the hidden epidemic of violence against women, trans people and people of colour and it can show its impact on real lives. Art is a training ground for empathy and a way of bearing witness to reality. I think that’s so important – it seems to me that the first step to making change is to really acknowledge what the reality of a situation is. In the 1970s, when Mendieta was making her graphic, powerful works about rape, it was a completely taboo subject and in many states in America marital rape was not a crime. Refusing to be silent and making people acknowledge that something is happening is absolutely imperative if you want it to change.
You also write about Marquis de Sade, who describes sexual violence in his books. You then ask the question whether it is allowed to fantasize in books about sexual violence or whether, by doing so, you are creating a climate in which it can actually be applied. This question comes up more often these days, of course. Since the rise of MeToo, books from another era in which sex was primarily described from a male perspective have also come under fire - in the Netherlands, for example, the work of Jan Wolkers. Can fiction be dangerous? And how, in your opinion, should we deal with works about sex that were written in a different time and are now morally out of step with the spirit of the age?
“I’m very opposed to judging works of the past by the standards of today. No one’s under any obligation to read or look at them, but I think the drive to sanitize the past is misguided. As a writer, it seems vital to me to understand why the past was as it was. While I was writing Everybody I read enormous amounts of very challenging material, from violent internet pornography to the literature of the Holocaust. I wouldn’t read those things for pleasure but to thoroughly understand the question of violence against certain types of bodies. We have no hope of creating a different future if we cannot face up to and understand why things are as they are. This requires us to look back at the past, with a strong stomach and a clear eye.
As for applying the moral standards of today to the past, I think that also requires nuance. I’m wary of censorship and groupthink and I don’t think cancel culture is the best route to changing the world. Many of the people in this book are imperfect and did things that were morally questionable. Reich and Nina Simone, for example, were both violent. We could judge them and boycott or cancel their work or we could attempt to understand how the enormously valuable and radical work they did also made them unusually vulnerable to damage by the very forces they were trying to resist.
The question of whether fiction can be dangerous is very interesting. I do think fiction and art are very powerful, but I also am certain that there is a space between art and life and think forces can be explored in art that should not be given free rein with real bodies. I disagree with Andrea Dworkin that Sade’s work is the same as rape. Again, there is no need for you to read it, but it supplies a rich source of information about a way of thinking, a type of mindset. It’s a deliberate exploration of violence. But there’s also another category of artistic work, which is the substandard misogynist or racist work that is overpraised and simply replicates the toxic attitudes of the culture at large. I don’t think it necessarily deserves readers or gallery space. Let it wither in obscurity. Let’s move on to something more interesting, challenging, exciting. But let’s keep the books in the libraries and let’s keep the libraries open.”
There are very clear indications that Mendieta was murdered by her husband, the artist Carl Andre. However, he was never found guilty of the murder. You write 'with very few expectations, the art world closed ranks around him, just as the literary world has closed around Mailer during his trail for stabbing his wife a generation earlier.' Here too, parallels can be drawn with the contemporary art world. Not too long ago, a Dutch artist was discredited for sexual and power abuse. The art world knew about it but turned a blind eye and condoned his actions because he was, after all, a great talent. These kinds of events are in line with the Romantic image of artistry that assumes freedom and unlimited possibilities of creativity. How do you see the art world in relation to (physical and mental) freedom? How can art play a role in the liberation of the body as long as the balance of power is skewed?
“Yes. I think the Romantic vision of the artist does have a lot to answer for, but let’s remember it’s also part of a patriarchal vision of power, which is founded on the belief that some people’s bodies – specifically wealthy white men’s bodies - matter more than others’. This is the key to both patriarchy and white supremacy: the belief that some bodies are valuable and sacrosanct, while others are objects, discardable resources, prey and so on. It’s no surprise that this kind of thinking is to be found in the art world, since it’s an ideology that can be found everywhere. Art can be deeply conservative and in defence of the status quo even if it pretends to be radical or shocking. I think truly radical work seeks to expose and upend the power structures of society and I would definitely put Ana Mendieta in that category, along – luckily for us – with a great many contemporary artists. So what can art do to resist? Propose alternatives, expose injustice, enlarge everybody’s sense of humanity, joy and power.”
The body and illness
In your book, you also write about Susan Sontag. In her book Illness as Metaphor, she wrote: “Cancer isn't the result of an emotional blockage or an inability to express anger”. You write that panic is still present in her book, in which Sontag wonders whether it is because of herself or her damaged relationship with her mother that she became ill. That would mean that external forces have such an influence on the body that it can make the body ill. What is your opinion on the matter? 'Does this require us to rethink the role external forces on the body play in the cause and lingering of the Covid pandemic?'
“Illness is the result of many factors. At the beginning of the Covid pandemic people were saying it was a disease that was affecting the whole world equally, but in fact it wasn’t. Like so many things, Covid has become a disease that reflects pre-existing inequalities. It affects the poor more than the rich, it affects people of colour more than white people and it affects people in poor housing and working conditions more than those in more protected environments. This is a sociological fact. But do people become ill because they are unhappy, or traumatized, or angry? New age thinkers, or those in the wellness movement, often argue that this is the case. I think one needs to be very careful here. The Aids pandemic, for example, isn’t caused by people not loving themselves enough. It’s caused by a virus and made worse by sustained government inactivity which was itself driven by homophobia and prejudice. That said, there is growing evidence that trauma has profound effects on the immune system, on the cardiovascular system, on sleep and on the body’s overall capacity to be resilient. The same is true of poverty. We live in networks and we are deeply affected by forces that are invisible to us. I would argue that many of these are political in nature and the problem with new age/wellness thought is that it focuses too much on individuals and overestimates individual power rather than looking at systemic forces. Wellness is essentially capitalist in nature.
In our Western society, there is a big difference between ‘strong’ and ‘fragile’ bodies and therefore also a difference in privilege. It seems as if we strive more and more for ‘perfect’ bodies and that all bodies that do not comply with this, immediately have a different position in our society. What’s your opinion in this?
There are people who write very interestingly about this – Dodie Bellamy comes to mind, with her book When The Sick Rule the World. I think the pursuit of perfect bodies is a desperately sad business. At this moment we’re experiencing a particularly intense excrescence of this pursuit, because of how much time people spent on Zoom during the pandemic and the corresponding rise of cosmetic surgery. I think living in bodies is a frightening business at the best of times and part of the great allure of the internet is that it is a disembodied space, in which we can be filtered and perfected. Yet over the past, isolated year we’ve also been able to see that we (still) long to be around other people’s bodies, to be bodies together. Speaking as a trans person; my utopia is one of bodily difference, bodily diversity, a celebration of fragility rather than a disavowal of vulnerability.
The body and (political) power
You wrote that the political world can make bodies into prisons, but that bodies can also reshape the political world. You describe, for example, how Malcolm X is an exemplary figure. Could you explain how this sentence applies to him?
Malcolm X grew up under white supremacy. His father was lynched, his mother lost custody of her children and was forcibly incarcerated in a mental institution. Malcolm himself became a hustler and small-time criminal and was consequently imprisoned. In prison, he began to educate himself, mostly by reading his way through an enormous and wide-ranging library. It was then that he began to understand racism and to realize that the experiences of his childhood weren’t just an individual tragedy, but a systemic injustice that had happened because of racism. This is a revelation shared by many people involved in freedom struggles: that what happened to them was not just because of who they were as an individual but a consequence of the kind of body they inhabited. So Andrea Dworkin saw that the sexual and physical abuse she’d experienced was part of the wider story of misogyny, and Nina Simone realized the prejudice she’d experienced as a child was part of white supremacy. This revelation – the realization that what seemed personal and individual is actually systemic and collective - is very painful, but also means seeing that the system can be changed. This ‘system’ exists because people subscribe to it and it can be replaced with a different and more liberating understanding of how bodies matter or are treated.
The body/activism/collective versus individual
In your book you also write about your own experience as an activist. What can the collective bring to the body in terms of power?
My first protest was in the late 1980s, when I was still a child. I went on a gay rights march with my mother, who is a lesbian. It was a very homophobic era in Britain and she, like many queer people then, was deeply stuck in the closet. It was a secret that had to be protected. So to go from that sense of shame and secrecy to being among thousands of angry, joyful, LOUD queer people, marching across London and filling the streets, felt electrifying. It was my first experience of collective power.
Despite the beauty of the collective, the problem is that they can often be very intolerant of individual difference. I think this is one of the hardest balancing acts. This is why, to me, solidarity is the most important political quality. We don’t all have to be in the same struggle, but we need alliances, and a tolerance of difference. The left has a terrible problem with getting caught up in squabbles and internecine difference, and the right capitalizes on that. Witness the ‘war on woke’.
The body and freedom
You write that our acquired freedoms in the field of, for example, feminism, gay rights and civil rights are never permanent. We have to keep fighting. How do you think we should do that without losing our strength in an inexhaustible and never-ending struggle?
A big question! These struggles are trans-generational. They have been going on for centuries and they will continue long after we die. For me, realizing that was a game-changer. It reduced my sense of needing to achieve the impossible, that is permanent victory, and made me see that all any individual needs to do is play their small part. It’s an enormous labour, but it’s shared by many people. Each of us have a choice: to join in the work of freedom or to thwart it. You don’t have to achieve the end of climate change or racism single-handedly. You simply have to contribute.
“Reich believed sex was one of the best ways for the body to lay down its burdens and release the pain and trauma of the past, which he thought was stored in the body. At the same time, he also knew that sex is an intensely political act, bound up with prohibitions and rules of many kinds. It’s this latter message that I think had got lost. After his death, Reich was championed by lots of male writers and thinkers, who embraced his message of sexual freedom without really understanding the political aspect of his work. Reich was not just in favour of great orgasms. The most important thing to understand about his vision of sexual freedom is that it was powerfully against patriarchy. Reich was the child of an abusive marriage. His mother had an affair and when his father found out he subjected her to violent abuse until she committed suicide. He knew – he really knew - what happens to women who engage in sexually free behaviour. He knew that the risks of sex aren’t shared. He knew that access to abortion is crucial and that information about contraception and STDs is necessary for women to participate in sexual freedom. Most of all, he knew the kind of punishment women face. His dream of sexual liberty was a world in which a woman is not beaten or killed for her sexuality. It’s heartbreaking that we still haven’t achieved his vision of freedom a century later.”
Embracing the vulnerability of the body seems to be an important point, taken from the ideas of William Reich. By ignoring our vulnerability, we deny access to the full range of our feelings, thus giving rise to the kind of mechanistic compliance favored by fascism. Can you tell us more about this phenomenon?
“This is very well put! As a young psychoanalyst in Vienna, Reich had a profound realization. He saw that his patients were holding their trauma and pain in their bodies, as a kind of permanent muscular tension he compared to armour. He thought this process began in childhood, in part because of the authoritarian way in which children were raised: don’t cry, don’t show anger, sit still, be good. He believed that his patients needed to allow themselves to feel the forbidden emotions of sorrow, shame and rage, to soften and loosen, to listen to their bodies. As fascism became more prevalent in Europe, his work took on new urgency. He thought that the training process against emotional expression in childhood made people more susceptible to authoritarian leaders. I think there’s so much truth in this – that shaming and control in childhood, especially around gender, creates enormous frustration and rage in later life, which can be deliberately whipped up and utilized by the many fascist movements at work today.”
Sexuality and abuse of power
Sex is also very controversial. You describe how Ana Mendieta, in her work as a performer, draws attention to the violence that takes place against women. Do you think it is important for art to take on the role of making problems like these (and of unequal power relations) understandable? How can art contribute to change? How did Mendieta contribute to change?
Art is not the same thing as political change. Art can’t change laws or policing tactics. What it can do is make visible what’s hidden. It can show the hidden epidemic of violence against women, trans people and people of colour and it can show its impact on real lives. Art is a training ground for empathy and a way of bearing witness to reality. I think that’s so important – it seems to me that the first step to making change is to really acknowledge what the reality of a situation is. In the 1970s, when Mendieta was making her graphic, powerful works about rape, it was a completely taboo subject and in many states in America marital rape was not a crime. Refusing to be silent and making people acknowledge that something is happening is absolutely imperative if you want it to change.
You also write about Marquis de Sade, who describes sexual violence in his books. You then ask the question whether it is allowed to fantasize in books about sexual violence or whether, by doing so, you are creating a climate in which it can actually be applied. This question comes up more often these days, of course. Since the rise of MeToo, books from another era in which sex was primarily described from a male perspective have also come under fire - in the Netherlands, for example, the work of Jan Wolkers. Can fiction be dangerous? And how, in your opinion, should we deal with works about sex that were written in a different time and are now morally out of step with the spirit of the age?
“I’m very opposed to judging works of the past by the standards of today. No one’s under any obligation to read or look at them, but I think the drive to sanitize the past is misguided. As a writer, it seems vital to me to understand why the past was as it was. While I was writing Everybody I read enormous amounts of very challenging material, from violent internet pornography to the literature of the Holocaust. I wouldn’t read those things for pleasure but to thoroughly understand the question of violence against certain types of bodies. We have no hope of creating a different future if we cannot face up to and understand why things are as they are. This requires us to look back at the past, with a strong stomach and a clear eye.
As for applying the moral standards of today to the past, I think that also requires nuance. I’m wary of censorship and groupthink and I don’t think cancel culture is the best route to changing the world. Many of the people in this book are imperfect and did things that were morally questionable. Reich and Nina Simone, for example, were both violent. We could judge them and boycott or cancel their work or we could attempt to understand how the enormously valuable and radical work they did also made them unusually vulnerable to damage by the very forces they were trying to resist.
The question of whether fiction can be dangerous is very interesting. I do think fiction and art are very powerful, but I also am certain that there is a space between art and life and think forces can be explored in art that should not be given free rein with real bodies. I disagree with Andrea Dworkin that Sade’s work is the same as rape. Again, there is no need for you to read it, but it supplies a rich source of information about a way of thinking, a type of mindset. It’s a deliberate exploration of violence. But there’s also another category of artistic work, which is the substandard misogynist or racist work that is overpraised and simply replicates the toxic attitudes of the culture at large. I don’t think it necessarily deserves readers or gallery space. Let it wither in obscurity. Let’s move on to something more interesting, challenging, exciting. But let’s keep the books in the libraries and let’s keep the libraries open.”
There are very clear indications that Mendieta was murdered by her husband, the artist Carl Andre. However, he was never found guilty of the murder. You write 'with very few expectations, the art world closed ranks around him, just as the literary world has closed around Mailer during his trail for stabbing his wife a generation earlier.' Here too, parallels can be drawn with the contemporary art world. Not too long ago, a Dutch artist was discredited for sexual and power abuse. The art world knew about it but turned a blind eye and condoned his actions because he was, after all, a great talent. These kinds of events are in line with the Romantic image of artistry that assumes freedom and unlimited possibilities of creativity. How do you see the art world in relation to (physical and mental) freedom? How can art play a role in the liberation of the body as long as the balance of power is skewed?
“Yes. I think the Romantic vision of the artist does have a lot to answer for, but let’s remember it’s also part of a patriarchal vision of power, which is founded on the belief that some people’s bodies – specifically wealthy white men’s bodies - matter more than others’. This is the key to both patriarchy and white supremacy: the belief that some bodies are valuable and sacrosanct, while others are objects, discardable resources, prey and so on. It’s no surprise that this kind of thinking is to be found in the art world, since it’s an ideology that can be found everywhere. Art can be deeply conservative and in defence of the status quo even if it pretends to be radical or shocking. I think truly radical work seeks to expose and upend the power structures of society and I would definitely put Ana Mendieta in that category, along – luckily for us – with a great many contemporary artists. So what can art do to resist? Propose alternatives, expose injustice, enlarge everybody’s sense of humanity, joy and power.”
The body and illness
In your book, you also write about Susan Sontag. In her book Illness as Metaphor, she wrote: “Cancer isn't the result of an emotional blockage or an inability to express anger”. You write that panic is still present in her book, in which Sontag wonders whether it is because of herself or her damaged relationship with her mother that she became ill. That would mean that external forces have such an influence on the body that it can make the body ill. What is your opinion on the matter? 'Does this require us to rethink the role external forces on the body play in the cause and lingering of the Covid pandemic?'
“Illness is the result of many factors. At the beginning of the Covid pandemic people were saying it was a disease that was affecting the whole world equally, but in fact it wasn’t. Like so many things, Covid has become a disease that reflects pre-existing inequalities. It affects the poor more than the rich, it affects people of colour more than white people and it affects people in poor housing and working conditions more than those in more protected environments. This is a sociological fact. But do people become ill because they are unhappy, or traumatized, or angry? New age thinkers, or those in the wellness movement, often argue that this is the case. I think one needs to be very careful here. The Aids pandemic, for example, isn’t caused by people not loving themselves enough. It’s caused by a virus and made worse by sustained government inactivity which was itself driven by homophobia and prejudice. That said, there is growing evidence that trauma has profound effects on the immune system, on the cardiovascular system, on sleep and on the body’s overall capacity to be resilient. The same is true of poverty. We live in networks and we are deeply affected by forces that are invisible to us. I would argue that many of these are political in nature and the problem with new age/wellness thought is that it focuses too much on individuals and overestimates individual power rather than looking at systemic forces. Wellness is essentially capitalist in nature.
In our Western society, there is a big difference between ‘strong’ and ‘fragile’ bodies and therefore also a difference in privilege. It seems as if we strive more and more for ‘perfect’ bodies and that all bodies that do not comply with this, immediately have a different position in our society. What’s your opinion in this?
There are people who write very interestingly about this – Dodie Bellamy comes to mind, with her book When The Sick Rule the World. I think the pursuit of perfect bodies is a desperately sad business. At this moment we’re experiencing a particularly intense excrescence of this pursuit, because of how much time people spent on Zoom during the pandemic and the corresponding rise of cosmetic surgery. I think living in bodies is a frightening business at the best of times and part of the great allure of the internet is that it is a disembodied space, in which we can be filtered and perfected. Yet over the past, isolated year we’ve also been able to see that we (still) long to be around other people’s bodies, to be bodies together. Speaking as a trans person; my utopia is one of bodily difference, bodily diversity, a celebration of fragility rather than a disavowal of vulnerability.
The body and (political) power
You wrote that the political world can make bodies into prisons, but that bodies can also reshape the political world. You describe, for example, how Malcolm X is an exemplary figure. Could you explain how this sentence applies to him?
Malcolm X grew up under white supremacy. His father was lynched, his mother lost custody of her children and was forcibly incarcerated in a mental institution. Malcolm himself became a hustler and small-time criminal and was consequently imprisoned. In prison, he began to educate himself, mostly by reading his way through an enormous and wide-ranging library. It was then that he began to understand racism and to realize that the experiences of his childhood weren’t just an individual tragedy, but a systemic injustice that had happened because of racism. This is a revelation shared by many people involved in freedom struggles: that what happened to them was not just because of who they were as an individual but a consequence of the kind of body they inhabited. So Andrea Dworkin saw that the sexual and physical abuse she’d experienced was part of the wider story of misogyny, and Nina Simone realized the prejudice she’d experienced as a child was part of white supremacy. This revelation – the realization that what seemed personal and individual is actually systemic and collective - is very painful, but also means seeing that the system can be changed. This ‘system’ exists because people subscribe to it and it can be replaced with a different and more liberating understanding of how bodies matter or are treated.
The body/activism/collective versus individual
In your book you also write about your own experience as an activist. What can the collective bring to the body in terms of power?
My first protest was in the late 1980s, when I was still a child. I went on a gay rights march with my mother, who is a lesbian. It was a very homophobic era in Britain and she, like many queer people then, was deeply stuck in the closet. It was a secret that had to be protected. So to go from that sense of shame and secrecy to being among thousands of angry, joyful, LOUD queer people, marching across London and filling the streets, felt electrifying. It was my first experience of collective power.
Despite the beauty of the collective, the problem is that they can often be very intolerant of individual difference. I think this is one of the hardest balancing acts. This is why, to me, solidarity is the most important political quality. We don’t all have to be in the same struggle, but we need alliances, and a tolerance of difference. The left has a terrible problem with getting caught up in squabbles and internecine difference, and the right capitalizes on that. Witness the ‘war on woke’.
The body and freedom
You write that our acquired freedoms in the field of, for example, feminism, gay rights and civil rights are never permanent. We have to keep fighting. How do you think we should do that without losing our strength in an inexhaustible and never-ending struggle?
A big question! These struggles are trans-generational. They have been going on for centuries and they will continue long after we die. For me, realizing that was a game-changer. It reduced my sense of needing to achieve the impossible, that is permanent victory, and made me see that all any individual needs to do is play their small part. It’s an enormous labour, but it’s shared by many people. Each of us have a choice: to join in the work of freedom or to thwart it. You don’t have to achieve the end of climate change or racism single-handedly. You simply have to contribute.
Note
1 Joseph Raymond McCarthy (1909 - 1957) was an American politician of the Republican Party. He was a Senator for Wisconsin from 1947 until his death in 1957.
McCarthy became best known for his fierce rhetoric in the campaign against American Communists in the mid-1950s.
McCarthy became best known for his fierce rhetoric in the campaign against American Communists in the mid-1950s.
"Kunst is een oefenterrein voor empathie" - in gesprek met Olivia Laing
Hoe zien we ons lichaam in de huidige samenleving? Wat is haar kracht en wat maakt haar kwetsbaar? Hoe machtig of onmachtig is zij? In de serie Lichaam en (on)macht gaan ArtEZ studium generale en Mister Motley dieper op dit onderwerp in. In dit interview praten Joke Alkema (hoofd ArtEZ studium generale) en Lieneke Hulshof (hoofdredacteur van Mister Motley) met de Britse auteur Olivia Laing. In haar boek Everybody onderzoekt ze wat het betekent om een lichaam te hebben aan de hand van haar eigen ervaringen en de levens van een aantal van de meest fascinerende denkers en makers van de twintigste eeuw. Dit boek is onlangs in het Nederlands vertaald door Henny Corver en is uitgegeven door Atlas Contact onder de titel: Ieder een lichaam.
Het was op een van onze zoektochten naar goed leesmateriaal voor de zomer, dat we het boek Ieder een lichaam tegen kwamen. Een bijzonder boek dat een uitgebreid, historisch en ook persoonlijk overzicht geeft van veel theorieën en ideeën die er bestaan over het lichaam. Olivia Laing behandelt onderwerpen als het zieke lichaam, het seksuele lichaam en het gemarginaliseerde lichaam. Welke kracht heeft het lichaam en kan het lichaam kwetsbaar zijn? Zij kijkt naar het werk van vele kunstenaars zoals de Cubaans-Amerikaanse performancekunstenaar Ana Mendieta (1948-1985), schrijfster, filosoof en activist Susan Sontag (1933-2004), de Amerikaanse singer-songwriter, pianiste en activiste Nina Simone (1933- 2003), de Amerikaanse radicale feminist en schrijfster Andrea Dworkin (1946-2005) en vele anderen. De hoofdpersoon in haar boek is de fascinerende, maar tegelijk ook droevige figuur, psychiater, seksuoloog, psychoanalyticus, bioloog en natuurkundige William Reich (1897-1957). Hij was een leerling (en later afvallige) van Freud, schreef in 1920 het boek The Sexual Revolution, ontwikkelde de orgone - een soort doos waarin mensen konden zitten om hun gezondheid te verbeteren - en stierf in een Amerikaanse gevangenis. Het levert genoeg stof op voor een interview, waarin Laing meer inzicht geeft in haar motivatie voor het boek, haar keuze voor de besproken kunstenaars en wetenschappers en haar ideeën over waarom we het anno 2021 moeten hebben over het kwetsbare lichaam.
Waarom wilde je dit boek in deze tijd schrijven?
“Vaak sluit ik een boek af met een onbeantwoorde vraag die me naar het volgende boek leidt. Toen ik The Lonely City af had, realiseerde ik me dat ik steeds weer uit kwam bij kwesties over lichamen: seksuele lichamen, zieke lichamen, afwijkende lichamen, protesterende lichamen, lichamen in crisis. Tegelijkertijd stond het nieuws ook vol met verhalen over lichamen in gevaar. 2015 markeerde het begin van de vluchtelingencrisis en de wereldwijde opkomst van extreemrechts, die leidden tot de Brexit en de verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten. Ik wilde begrijpen waarom bepaalde lichamen worden gestigmatiseerd en onderworpen aan geweld en ik wilde ook mijn onderbuikgevoel onderzoeken; dat hoewel ons lichaam erg kwetsbaar is, het ook een gemeenschappelijke bron van kracht vormt. In de vijf jaar die volgde schreef ik over de grote vrijheidsstrijd van de twintigste eeuw, waarbij ik lichamelijke kwesties als ziekte, seks, geweld, opsluiting en burgerlijke ongehoorzaamheid onderzocht. Ik wilde begrijpen waarom we weer op zo’n hachelijk punt zaten en wat we eraan konden doen.”
Je begon zogezegd je onderzoek voor dit boek in 2015. En toen, in 2020, was er een wereldwijd virus dat op alle lichamen wereldwijd invloed had. Illustreert ons lichaam tijdens de pandemie thema's die je al een tijdje aan het onderzoeken was - en zo ja, welke zijn dat?
"Ja absoluut. Het was heel vreemd om een boek over macht en kwetsbaarheid af te maken net toen de pandemie begon, met zijn wereldwijde illustratie van hoe kwetsbaar ons lichaam is. Ik denk dat het mensen echt heeft laten zien hoe verbonden we met elkaar zijn. We zijn poreus en onze sociale en economische levens zijn wereldwijd veel meer verweven dan we ons misschien realiseerden. We zijn afhankelijk van de arbeid van de onzichtbare lichamen van andere mensen en ik denk dat de pandemie die relaties veel zichtbaarder heeft gemaakt. Tegelijkertijd was de wereldwijde Black Lives Matter-beweging groeiende. Om de demonstranten te zien samenkomen in gemeenschappelijke demonstraties tegen politiegeweld, allemaal gemaskerd om elkaar te beschermen tegen het virus: dat was heel ontroerend. Na vijf jaar te hebben geschreven over de vrijheidsbewegingen van de vorige eeuw, is het duidelijk dat de strijd voor lichamelijke vrijheid nog niet voorbij is.”
Het was op een van onze zoektochten naar goed leesmateriaal voor de zomer, dat we het boek Ieder een lichaam tegen kwamen. Een bijzonder boek dat een uitgebreid, historisch en ook persoonlijk overzicht geeft van veel theorieën en ideeën die er bestaan over het lichaam. Olivia Laing behandelt onderwerpen als het zieke lichaam, het seksuele lichaam en het gemarginaliseerde lichaam. Welke kracht heeft het lichaam en kan het lichaam kwetsbaar zijn? Zij kijkt naar het werk van vele kunstenaars zoals de Cubaans-Amerikaanse performancekunstenaar Ana Mendieta (1948-1985), schrijfster, filosoof en activist Susan Sontag (1933-2004), de Amerikaanse singer-songwriter, pianiste en activiste Nina Simone (1933- 2003), de Amerikaanse radicale feminist en schrijfster Andrea Dworkin (1946-2005) en vele anderen. De hoofdpersoon in haar boek is de fascinerende, maar tegelijk ook droevige figuur, psychiater, seksuoloog, psychoanalyticus, bioloog en natuurkundige William Reich (1897-1957). Hij was een leerling (en later afvallige) van Freud, schreef in 1920 het boek The Sexual Revolution, ontwikkelde de orgone - een soort doos waarin mensen konden zitten om hun gezondheid te verbeteren - en stierf in een Amerikaanse gevangenis. Het levert genoeg stof op voor een interview, waarin Laing meer inzicht geeft in haar motivatie voor het boek, haar keuze voor de besproken kunstenaars en wetenschappers en haar ideeën over waarom we het anno 2021 moeten hebben over het kwetsbare lichaam.
Waarom wilde je dit boek in deze tijd schrijven?
“Vaak sluit ik een boek af met een onbeantwoorde vraag die me naar het volgende boek leidt. Toen ik The Lonely City af had, realiseerde ik me dat ik steeds weer uit kwam bij kwesties over lichamen: seksuele lichamen, zieke lichamen, afwijkende lichamen, protesterende lichamen, lichamen in crisis. Tegelijkertijd stond het nieuws ook vol met verhalen over lichamen in gevaar. 2015 markeerde het begin van de vluchtelingencrisis en de wereldwijde opkomst van extreemrechts, die leidden tot de Brexit en de verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten. Ik wilde begrijpen waarom bepaalde lichamen worden gestigmatiseerd en onderworpen aan geweld en ik wilde ook mijn onderbuikgevoel onderzoeken; dat hoewel ons lichaam erg kwetsbaar is, het ook een gemeenschappelijke bron van kracht vormt. In de vijf jaar die volgde schreef ik over de grote vrijheidsstrijd van de twintigste eeuw, waarbij ik lichamelijke kwesties als ziekte, seks, geweld, opsluiting en burgerlijke ongehoorzaamheid onderzocht. Ik wilde begrijpen waarom we weer op zo’n hachelijk punt zaten en wat we eraan konden doen.”
Je begon zogezegd je onderzoek voor dit boek in 2015. En toen, in 2020, was er een wereldwijd virus dat op alle lichamen wereldwijd invloed had. Illustreert ons lichaam tijdens de pandemie thema's die je al een tijdje aan het onderzoeken was - en zo ja, welke zijn dat?
"Ja absoluut. Het was heel vreemd om een boek over macht en kwetsbaarheid af te maken net toen de pandemie begon, met zijn wereldwijde illustratie van hoe kwetsbaar ons lichaam is. Ik denk dat het mensen echt heeft laten zien hoe verbonden we met elkaar zijn. We zijn poreus en onze sociale en economische levens zijn wereldwijd veel meer verweven dan we ons misschien realiseerden. We zijn afhankelijk van de arbeid van de onzichtbare lichamen van andere mensen en ik denk dat de pandemie die relaties veel zichtbaarder heeft gemaakt. Tegelijkertijd was de wereldwijde Black Lives Matter-beweging groeiende. Om de demonstranten te zien samenkomen in gemeenschappelijke demonstraties tegen politiegeweld, allemaal gemaskerd om elkaar te beschermen tegen het virus: dat was heel ontroerend. Na vijf jaar te hebben geschreven over de vrijheidsbewegingen van de vorige eeuw, is het duidelijk dat de strijd voor lichamelijke vrijheid nog niet voorbij is.”
Reich/seksuele vrijheid
In 1920 waren William Reichs ideeën groot en populair. Het is bekend dat zijn werk voor velen een inspiratiebron is geweest. Vandaag de dag is zijn werk nog steeds relevant. Wat is er zo interessant aan zijn studies als we het hebben over de kracht en kwetsbaarheid van het lichaam? Waarom heb je hem gekozen als de leidende figuur in je boek?
'Het was niet mijn bedoeling om Reich zo'n grote rol in het boek te geven. Maar hoe meer ik onderzocht, hoe meer ik me realiseerde dat hij alle gebieden die ik wilde verkennen met elkaar verbond. Hij was betrokken bij seksuele bevrijding, hij had nagedacht over ziekte en geweld, hij was een antifascistische activist in het Berlijn van Hitler, die uiteindelijk stierf in een gevangeniscel in het Amerika ten tijde van McCarthy1. Zijn leven omspant continenten en verbindt diverse culturele figuren die over ons lichamelijke leven hebben nagedacht, van Freud tot Sontag tot Baldwin. Daarom gebruikte ik hem als centrale figuur in Everybody. Ik was het niet eens met al zijn ideeën, maar vond dat de manier waarop hij werd gestraft ook veelbetekenend was – hij stond me toe te onderzoeken hoe de mensen die getuigen van en zich verzetten tegen de meest schadelijke elementen van onze cultuur, er ook buitengewoon kwetsbaar voor zijn en er door worden beschadigd. Ik denk dat dit voor veel andere mensen in het boek het geval is, van Andrea Dworkin tot Nina Simone.”
In 1920 waren William Reichs ideeën groot en populair. Het is bekend dat zijn werk voor velen een inspiratiebron is geweest. Vandaag de dag is zijn werk nog steeds relevant. Wat is er zo interessant aan zijn studies als we het hebben over de kracht en kwetsbaarheid van het lichaam? Waarom heb je hem gekozen als de leidende figuur in je boek?
'Het was niet mijn bedoeling om Reich zo'n grote rol in het boek te geven. Maar hoe meer ik onderzocht, hoe meer ik me realiseerde dat hij alle gebieden die ik wilde verkennen met elkaar verbond. Hij was betrokken bij seksuele bevrijding, hij had nagedacht over ziekte en geweld, hij was een antifascistische activist in het Berlijn van Hitler, die uiteindelijk stierf in een gevangeniscel in het Amerika ten tijde van McCarthy1. Zijn leven omspant continenten en verbindt diverse culturele figuren die over ons lichamelijke leven hebben nagedacht, van Freud tot Sontag tot Baldwin. Daarom gebruikte ik hem als centrale figuur in Everybody. Ik was het niet eens met al zijn ideeën, maar vond dat de manier waarop hij werd gestraft ook veelbetekenend was – hij stond me toe te onderzoeken hoe de mensen die getuigen van en zich verzetten tegen de meest schadelijke elementen van onze cultuur, er ook buitengewoon kwetsbaar voor zijn en er door worden beschadigd. Ik denk dat dit voor veel andere mensen in het boek het geval is, van Andrea Dworkin tot Nina Simone.”
Reich werd bekend door zijn boek The Sexual Revolution, dat hij al in de jaren ‘20 van de vorige eeuw schreef. Hij geloofde dat men vrijheid kon ervaren door vrije en taboe-vrije seks. Kun je uitleggen hoe hij dat voor ogen had en waarom die gedachte generaties later nog steeds waardevol kan zijn?
“Reich geloofde dat seks een van de beste manieren was voor het lichaam om haar te ontdoen van haar lasten en de pijn en het trauma uit het verleden los te laten. Trauma waarvan hij dacht dat het in het lichaam was opgeslagen. Tegelijk wist hij ook dat seks een intens politieke daad is, die gepaard gaat met allerlei verboden en regels. Het is deze laatste boodschap, die volgens mij verloren is gegaan. Na zijn dood werden Reichs theorieën overgenomen door veel mannelijke schrijvers en denkers, die zijn boodschap van seksuele vrijheid omarmden zonder het politieke aspect van zijn werk echt te begrijpen. Reich was niet alleen voorstander van geweldige orgasmes. Het belangrijkste om te weten van zijn visie op seksuele vrijheid is dat het sterk in strijd was met het patriarchaat. Reich was het kind uit een gewelddadig huwelijk. Zijn moeder had een affaire en toen zijn vader erachter kwam, onderwierp hij haar aan gewelddadige mishandeling totdat ze zelfmoord pleegde. Reich wist –uit eigen ervaring– wat er gebeurt met vrouwen die seksueel vrij gedrag vertonen. Hij wist dat de risico's van seks niet gedeeld worden. Hij wist dat toegang tot abortus cruciaal is en dat informatie over anticonceptie en soa's nodig is voor vrouwen om seksueel vrij te kunnen zijn. Bovenal kende hij het soort straf waarmee vrouwen worden geconfronteerd. Zijn droom van seksuele vrijheid was een wereld waarin een vrouw niet wordt geslagen of vermoord vanwege haar seksualiteit. Het is hartverscheurend dat we zijn visie op vrijheid een eeuw later nog steeds niet hebben bereikt.”
Het omarmen van de kwetsbaarheid van het lichaam, lijkt voor William Reich een heel belangrijk punt. Door onze kwetsbaarheid te negeren, ontzeggen we de toegang tot al onze gevoelens en worden we al snel een soort mechanische meelopers, waar het fascisme dankbaar gebruik van maakt.. Kun je iets meer vertellen over dit fenomeen?
“Dit is een hele goede vraag! Reich had als jonge psychoanalyticus in Wenen een diep besef dat zijn patiënten hun trauma en pijn in hun lichaam vasthielden, als een soort permanente spierspanning die hij vergeleek met een harnas. Hij dacht dat dit proces al in de kindertijd begon, mede door de autoritaire manier waarop kinderen werden opgevoed: huil niet, toon geen woede, zit stil, wees braaf. Hij geloofde dat zijn patiënten zichzelf moesten toestaan de verboden emoties van verdriet, schaamte en woede te voelen, te verzachten en los te laten, om naar hun lichaam te luisteren. Toen het fascisme meer wijdverbreid werd in Europa, kreeg zijn werk een nieuwe urgentie. Hij dacht dat het trainingsproces tegen emotionele expressie in de kindertijd mensen vatbaarder maakte voor autoritaire leiders. Ik denk dat hier zoveel waarheid in zit - dat schaamte en controle in de kindertijd, vooral rond gender, op latere leeftijd enorme frustratie en woede veroorzaakt, die opzettelijk kan worden aangewakkerd en gebruikt door de vele fascistische bewegingen die tegenwoordig (opnieuw) bestaan."
Seksualiteit en machtsmisbruik
Seks kan ook erg controversieel zijn. Je beschrijft hoe Ana Mendieta in haar werk als kunstenaar de aandacht vestigt op het geweld dat tegen vrouwen plaatsvindt. Vind je het belangrijk dat kunst de rol op zich neemt om dit soort problemen (en die van ongelijke machtsverhoudingen) begrijpelijk te maken? Hoe kan kunst bijdragen aan verandering? Hoe heeft Mendieta bijgedragen aan verandering?
Kunst is niet hetzelfde als politieke verandering. Kunst kan wetten of politieke tactieken niet veranderen. Wat het wèl kan doen is zichtbaar maken wat verborgen is. Het kan de verborgen epidemie van geweld tegen vrouwen, transgenders en gekleurde mensen laten zien, en het kan de impact ervan op echte levens laten zien. Kunst is een oefenterrein voor empathie en een manier om getuige te zijn van de werkelijkheid. Ik denk dat dat zo belangrijk is – het lijkt mij dat de eerste stap naar verandering het erkennen is van de realiteit van een situatie. In de jaren zeventig, toen Mendieta haar grafische, krachtige werken over verkrachting maakte, was het een volledig taboeonderwerp en in veel staten in Amerika was verkrachting binnen het huwelijk geen misdaad. Weigeren om te zwijgen, is absoluut noodzakelijk als je wilt dat het verandert.
Je schrijft ook over Markies de Sade, die in zijn boeken seksueel geweld beschrijft en misschien zelfs verheerlijkt. Vervolgens stel je de vraag of het is toegestaan om in boeken te fantaseren over seksueel geweld of dat je daarmee een klimaat schept waarin seksueel geweld ook daadwerkelijk wordt toegepast. Deze vraag komt tegenwoordig vaker voor. Sinds de opkomst van #Metoo liggen ook boeken uit een andere tijd, waarin seks vooral vanuit een mannelijk perspectief werd beschreven, onder vuur - in Nederland bijvoorbeeld het werk van Jan Wolkers. Kan fictie gevaarlijk zijn? En hoe moeten we volgens jou omgaan met werken over seks die in een andere tijd zijn geschreven en nu moreel uit de pas lopen met de tijdgeest?
“Ik ben er erg op tegen om werken uit het verleden te beoordelen met de maatstaven van nu. Niemand is verplicht ze te lezen of ernaar te kijken, maar ik denk dat de drang om het verleden te zuiveren misplaatst is. Als schrijver lijkt het mij essentieel om te begrijpen waarom het verleden was zoals het was. Terwijl ik Ieder een lichaam aan het schrijven was, las ik enorme hoeveelheden zeer uitdagend materiaal, van gewelddadige internetpornografie tot de literatuur over de Holocaust. Ik las die dingen niet voor mijn plezier, maar wel om de kwestie van geweld tegen bepaalde soorten lichamen grondig te begrijpen. We hebben geen hoop op een andere toekomst als we niet onder ogen kunnen zien en begrijpen waarom de dingen zijn zoals ze zijn. Dit vereist dat we terugkijken op het verleden, met een sterke maag en een helder oog.
Het toepassen van de morele maatstaven van nu op het verleden, vraagt denk ik ook om nuance. Ik ben op mijn hoede voor censuur en groepsdenken en ik denk niet dat cancel culture de beste manier is om de wereld te veranderen. Veel van de mensen in dit boek zijn onvolmaakt en deden dingen die moreel twijfelachtig waren. Reich en Nina Simone waren bijvoorbeeld allebei gewelddadig. We kunnen ze veroordelen en hun werk boycotten of ‘cancellen’, of we kunnen proberen te begrijpen hoe het enorm waardevolle en radicale werk dat ze deden hen ook buitengewoon kwetsbaar maakte. Juist door de krachten die ze probeerden te weerstaan.
De vraag of fictie gevaarlijk kan zijn, is erg interessant. Ik denk dat fictie en kunst heel krachtig zijn, maar ik ben er ook zeker van dat er een ruimte is tussen kunst en leven. Er kunnen krachten in kunst worden verkend die niet de vrije loop mogen krijgen als het gaat om echte lichamen. Ik ben het niet eens met de feministische schrijfster Andrea Dworkin die vond dat Sade's werk hetzelfde is als verkrachting. Nogmaals, je hoeft het niet te lezen, maar het levert een rijke bron van informatie over een manier van denken, een soort mentaliteit. Het is een bewuste verkenning van geweld. Maar er is ook een andere categorie artistiek werk, namelijk het ondermaatse vrouwenhatende of racistische werk dat overgewaardeerd wordt en simpelweg de giftige houding van de patriarchale cultuur repliceert. Ik denk niet dat dit soort werk per se lezers of een galerieruimte verdient. Laat het wegkwijnen in vergetelheid. Laten we verder gaan met iets dat interessanter, uitdagender en opwindender is. Maar laten we de boeken in de bibliotheken houden en laten we de bibliotheken open houden.”
Er zijn zeer duidelijke aanwijzingen dat Mendieta is vermoord door haar man, de kunstenaar Carl Andre. Hij werd echter nooit schuldig bevonden aan de moord. Je schrijft 'met heel weinig verwachtingen sloot de kunstwereld de gelederen om hem heen, net zoals de literaire wereld zich om Mailer heeft gesloten tijdens zijn juridisch proces voor het neersteken van zijn vrouw een generatie eerder.' Ook hier zijn parallellen te trekken met de hedendaagse kunstwereld, ook die in Nederland. Nog niet zo lang geleden kwam een Nederlandse kunstenaar in opspraak vanwege verdenking van seksueel misbruik en machtsmisbruik. De kunstwereld wist ervan, maar kneep een oogje dicht en stond zijn daden toe, want hij was tenslotte een groot talent. Dit soort gebeurtenissen sluiten aan bij het romantische beeld van het kunstenaarschap dat uitgaat van vrijheid en onbegrensde mogelijkheden van creativiteit. Hoe zie jij de kunstwereld in relatie tot (fysieke en mentale) vrijheid? Hoe kan kunst een rol spelen in de bevrijding van het lichaam zolang de machtsverhoudingen in de (kunst)wereld scheef zijn?
"Ja. Ik denk dat de romantische visie van de kunstenaar veel te verantwoorden heeft. Maar laten we niet vergeten dat dit alles ook deel uitmaakt van een meer algemene patriarchale visie op macht zoals deze dominant is in de westerse samenleving. Een visie die gebaseerd is op de overtuiging dat de lichamen van sommige mensen - met name de lichamen van rijke witte mannen - belangrijker zijn dan die van anderen. Deze visie is de sleutel tot zowel het patriarchaat als de witte suprematie: de overtuiging dat sommige lichamen waardevol en heilig zijn terwijl andere lichamen objecten zijn, wegwerpbare hulpbronnen, prooien, enzovoort. Het is geen verrassing dat dit soort denken in de kunstwereld voorkomt, aangezien het een ideologie is die overal te vinden is. Kunst kan zeer conservatief zijn en de status-quo verdedigen, zelfs als ze pretendeert radicaal of schokkend te zijn. Ik denk dat echt radicaal werk de machtsstructuren van de samenleving probeert bloot te leggen en probeert omver te werpen en ik zou Ana Mendieta zeker in die categorie plaatsen, samen met - gelukkig voor ons - een groot aantal hedendaagse kunstenaars. Dus wat kan kunst doen om weerstand te bieden? Alternatieven voorstellen, onrecht aan de kaak stellen, ieders gevoel voor menselijkheid, vreugde en kracht vergroten.”
Het lichaam en ziekte
In je boek schrijf je ook over Susan Sontag. In haar boek Illness as Metaphor schreef ze: “Kanker is niet het resultaat van een emotionele blokkade of een onvermogen om woede te uiten”. Je schrijft dat paniek nog steeds aanwezig is in haar boek, waarin Sontag zich afvraagt of het door haarzelf of door haar beschadigde relatie met haar moeder komt dat ze ziek is geworden. Dat zou betekenen dat krachten van buitenaf zo'n invloed op het lichaam hebben dat ze het lichaam ziek kunnen maken. Wat is jouw mening hierover?
“Ziekte is het gevolg van vele factoren. Aan het begin van de Covid-pandemie zeiden mensen dat het een ziekte was die de hele wereld in gelijke mate trof, maar dat was het in feite niet. Zoals zoveel dingen is Covid een ziekte geworden die een weerspiegeling is van reeds bestaande ongelijkheden. Het treft de armen meer dan de rijken, het treft mensen van kleur meer dan witte mensen en het treft mensen in erbarmelijke woon- en werkomstandigheden meer dan mensen in meer beschermde omgevingen. Dit is een sociologisch feit. Maar worden mensen ziek omdat ze ongelukkig, getraumatiseerd of boos zijn? New age-denkers, of degenen in de wellness-beweging, beweren vaak dat dit het geval is. Ik denk dat men hier heel voorzichtig moet zijn. De aidspandemie wordt bijvoorbeeld niet veroorzaakt doordat mensen niet genoeg van zichzelf houden. Het wordt veroorzaakt door een virus en verergerd door aanhoudende inactiviteit van de overheid, die zelf weer werd veroorzaakt door homofobie en vooroordelen. Dat gezegd hebbende, is er groeiend bewijs dat trauma ingrijpende effecten heeft op het immuunsysteem, het cardiovasculaire systeem, de slaap en het algehele vermogen van het lichaam om veerkrachtig te zijn. Hetzelfde geldt voor armoede. We leven in netwerken en we worden diep geraakt door krachten die voor ons onzichtbaar zijn. Ik zou willen beweren dat veel hiervan politiek van aard zijn en het probleem met het new age/wellness-gedachtengoed is dat het te veel op individuen is gericht en de individuele macht overschat in plaats van dat het kijkt naar systemische krachten. Wellness is in wezen kapitalistisch van aard.
In onze westerse samenleving is er een groot verschil tussen ' sterke' en 'fragiele' lichamen en dus ook een verschil in privilege. Het lijkt alsof we steeds meer streven naar 'perfecte' lichamen en dat alle lichamen die hier niet aan voldoen, meteen een andere positie innemen in onze samenleving. Merk jij dat ook?
Ja! Er zijn mensen die hier heel interessant over schrijven – Bijvoorbeeld Dodie Bellamy met haar boek When The Sick Rule the World. Ik denk dat het nastreven naar perfecte lichamen een wanhopig trieste zaak is. Op dit moment ervaren we een bijzonder intense toename van dit streven, vanwege de hoeveelheid tijd die mensen aan Zoom hebben besteed tijdens de pandemie en de populariteit van plastische chirurgie. Ik denk dat het leven in een lichaam op zijn best een angstaanjagende zaak is en een deel van de grote aantrekkingskracht van internet is dat het een onstoffelijke ruimte is, waarin we kunnen worden gefilterd en geperfectioneerd. Maar in de afgelopen, geïsoleerde anderhalf jaar hebben we ook kunnen zien dat we (nog steeds) verlangen om bij de lichamen van andere mensen te zijn, om samen met lichamen te zijn. Sprekend als transpersoon; mijn utopie is er een van lichamelijke verschillen, lichamelijke diversiteit, een viering van fragiliteit in plaats van een ontkenning van kwetsbaarheid.
Het lichaam en (politieke) macht
Je schreef dat de politieke wereld gevangenissen kan maken van lichamen, maar dat lichamen ook de politieke wereld kunnen hervormen. Je beschrijft bijvoorbeeld hoe Malcolm X een voorbeeldfiguur is. Kun je uitleggen hoe deze zin op hem van toepassing is?
Malcolm X groeide op onder witte suprematie. Zijn vader werd gelyncht, zijn moeder verloor de voogdij over haar kinderen en werd gedwongen opgesloten in een psychiatrische inrichting. Malcolm werd zelf een oplichter en een kleine crimineel en kwam terecht in de gevangenis. Daar begon hij zichzelf te onderwijzen, voornamelijk door zich een weg te banen door een enorme en uitgebreide bibliotheek. Het was toen dat hij racisme begon te begrijpen en zich realiseerde dat de ervaringen uit zijn jeugd niet alleen een individuele tragedie waren, maar een systemisch onrecht dat was veroorzaakt door racisme. Dit is een openbaring die wordt gedeeld door veel mensen die betrokken zijn bij de vrijheidsstrijd: dat wat hen overkomt niet alleen is vanwege wie ze zijn als individu, maar een gevolg van het soort lichaam dat ze bewoonden. Dus Andrea Dworkin zag dat het seksuele en fysieke misbruik dat ze had meegemaakt deel uitmaakte van het bredere verhaal van vrouwenhaat en Nina Simone realiseerde zich dat het vooroordeel dat ze als kind had ervaren deel uitmaakte van witte suprematie. Deze openbaring – het besef dat wat persoonlijk en individueel leek, in feite systemisch en collectief is – is erg pijnlijk, maar betekent ook dat je moet zien dat het systeem kan worden veranderd. Dit 'systeem' bestaat omdat mensen het onderschrijven en het kan worden vervangen door een ander en meer bevrijdend begrip van hoe lichamen ertoe doen of worden behandeld.
Het lichaam/activisme/collectief versus individu
In je boek schrijf je ook over je eigen ervaring als activist. Wat kan het collectief het lichaam bieden in termen van kracht?
Mijn eerste protest was eind jaren tachtig, toen ik nog een kind was. Ik ging naar een homorechtenmars met mijn moeder, die lesbienne is. Het was een zeer homofoob tijdperk in Groot-Brittannië en zij zat, zoals veel homoseksuelen destijds, diep in de kast. Het was een geheim dat beschermd moest worden. Dus om vanuit dat gevoel van schaamte en geheimhouding naar een mars te gaan van duizenden boze, vrolijke, LUIDE queer mensen, die door Londen marcheerden en de straten vulden, voelde opwindend. Het was mijn eerste ervaring met collectieve macht.
Hoewel het collectief mooi lijkt, is het probleem met collectieven is tegelijk dat ze vaak erg intolerant zijn voor individuele verschillen. Ik denk dat dit een van de moeilijkste evenwichtsoefeningen is. Daarom is solidariteit voor mij de belangrijkste politieke kwaliteit. We hoeven niet allemaal dezelfde strijd te voeren, maar we hebben tolerantie nodig voor verschillen. Links heeft een verschrikkelijke moeite om niet verstrikt te raken in ruzies en interne verschillen, en rechts speelt daar op in. Wees getuige van de 'war on woke'.
Het lichaam en vrijheid
Je schrijft dat onze verworven vrijheden op het gebied van bijvoorbeeld feminisme, homorechten en burgerrechten nooit permanent zijn. We moeten blijven vechten. Hoe denk je dat we dat moeten doen zonder onze kracht te verliezen in een onuitputtelijke en nooit eindigende strijd?
Een grote vraag! Deze strijd is transgenerationeel. Activisten zijn al eeuwen aan de gang en ze zullen doorgaan lang nadat we sterven. Voor mij was dat besef een gamechanger. Het verminderde mijn gevoel dat ik het onmogelijke moest bereiken, dat wil zeggen een permanente overwinning, en deed me inzien dat het spelen van de eigen kleine rol het enige is wat elk individu hoeft te doen. Het is een enorm werk, maar het wordt door veel mensen gedeeld. Ieder van ons heeft een keuze: meedoen aan het werken voor vrijheid of het dwarsbomen. Je hoeft het einde van klimaatverandering of racisme niet in je eentje te bereiken. Je moet gewoon bijdragen.
“Reich geloofde dat seks een van de beste manieren was voor het lichaam om haar te ontdoen van haar lasten en de pijn en het trauma uit het verleden los te laten. Trauma waarvan hij dacht dat het in het lichaam was opgeslagen. Tegelijk wist hij ook dat seks een intens politieke daad is, die gepaard gaat met allerlei verboden en regels. Het is deze laatste boodschap, die volgens mij verloren is gegaan. Na zijn dood werden Reichs theorieën overgenomen door veel mannelijke schrijvers en denkers, die zijn boodschap van seksuele vrijheid omarmden zonder het politieke aspect van zijn werk echt te begrijpen. Reich was niet alleen voorstander van geweldige orgasmes. Het belangrijkste om te weten van zijn visie op seksuele vrijheid is dat het sterk in strijd was met het patriarchaat. Reich was het kind uit een gewelddadig huwelijk. Zijn moeder had een affaire en toen zijn vader erachter kwam, onderwierp hij haar aan gewelddadige mishandeling totdat ze zelfmoord pleegde. Reich wist –uit eigen ervaring– wat er gebeurt met vrouwen die seksueel vrij gedrag vertonen. Hij wist dat de risico's van seks niet gedeeld worden. Hij wist dat toegang tot abortus cruciaal is en dat informatie over anticonceptie en soa's nodig is voor vrouwen om seksueel vrij te kunnen zijn. Bovenal kende hij het soort straf waarmee vrouwen worden geconfronteerd. Zijn droom van seksuele vrijheid was een wereld waarin een vrouw niet wordt geslagen of vermoord vanwege haar seksualiteit. Het is hartverscheurend dat we zijn visie op vrijheid een eeuw later nog steeds niet hebben bereikt.”
Het omarmen van de kwetsbaarheid van het lichaam, lijkt voor William Reich een heel belangrijk punt. Door onze kwetsbaarheid te negeren, ontzeggen we de toegang tot al onze gevoelens en worden we al snel een soort mechanische meelopers, waar het fascisme dankbaar gebruik van maakt.. Kun je iets meer vertellen over dit fenomeen?
“Dit is een hele goede vraag! Reich had als jonge psychoanalyticus in Wenen een diep besef dat zijn patiënten hun trauma en pijn in hun lichaam vasthielden, als een soort permanente spierspanning die hij vergeleek met een harnas. Hij dacht dat dit proces al in de kindertijd begon, mede door de autoritaire manier waarop kinderen werden opgevoed: huil niet, toon geen woede, zit stil, wees braaf. Hij geloofde dat zijn patiënten zichzelf moesten toestaan de verboden emoties van verdriet, schaamte en woede te voelen, te verzachten en los te laten, om naar hun lichaam te luisteren. Toen het fascisme meer wijdverbreid werd in Europa, kreeg zijn werk een nieuwe urgentie. Hij dacht dat het trainingsproces tegen emotionele expressie in de kindertijd mensen vatbaarder maakte voor autoritaire leiders. Ik denk dat hier zoveel waarheid in zit - dat schaamte en controle in de kindertijd, vooral rond gender, op latere leeftijd enorme frustratie en woede veroorzaakt, die opzettelijk kan worden aangewakkerd en gebruikt door de vele fascistische bewegingen die tegenwoordig (opnieuw) bestaan."
Seksualiteit en machtsmisbruik
Seks kan ook erg controversieel zijn. Je beschrijft hoe Ana Mendieta in haar werk als kunstenaar de aandacht vestigt op het geweld dat tegen vrouwen plaatsvindt. Vind je het belangrijk dat kunst de rol op zich neemt om dit soort problemen (en die van ongelijke machtsverhoudingen) begrijpelijk te maken? Hoe kan kunst bijdragen aan verandering? Hoe heeft Mendieta bijgedragen aan verandering?
Kunst is niet hetzelfde als politieke verandering. Kunst kan wetten of politieke tactieken niet veranderen. Wat het wèl kan doen is zichtbaar maken wat verborgen is. Het kan de verborgen epidemie van geweld tegen vrouwen, transgenders en gekleurde mensen laten zien, en het kan de impact ervan op echte levens laten zien. Kunst is een oefenterrein voor empathie en een manier om getuige te zijn van de werkelijkheid. Ik denk dat dat zo belangrijk is – het lijkt mij dat de eerste stap naar verandering het erkennen is van de realiteit van een situatie. In de jaren zeventig, toen Mendieta haar grafische, krachtige werken over verkrachting maakte, was het een volledig taboeonderwerp en in veel staten in Amerika was verkrachting binnen het huwelijk geen misdaad. Weigeren om te zwijgen, is absoluut noodzakelijk als je wilt dat het verandert.
Je schrijft ook over Markies de Sade, die in zijn boeken seksueel geweld beschrijft en misschien zelfs verheerlijkt. Vervolgens stel je de vraag of het is toegestaan om in boeken te fantaseren over seksueel geweld of dat je daarmee een klimaat schept waarin seksueel geweld ook daadwerkelijk wordt toegepast. Deze vraag komt tegenwoordig vaker voor. Sinds de opkomst van #Metoo liggen ook boeken uit een andere tijd, waarin seks vooral vanuit een mannelijk perspectief werd beschreven, onder vuur - in Nederland bijvoorbeeld het werk van Jan Wolkers. Kan fictie gevaarlijk zijn? En hoe moeten we volgens jou omgaan met werken over seks die in een andere tijd zijn geschreven en nu moreel uit de pas lopen met de tijdgeest?
“Ik ben er erg op tegen om werken uit het verleden te beoordelen met de maatstaven van nu. Niemand is verplicht ze te lezen of ernaar te kijken, maar ik denk dat de drang om het verleden te zuiveren misplaatst is. Als schrijver lijkt het mij essentieel om te begrijpen waarom het verleden was zoals het was. Terwijl ik Ieder een lichaam aan het schrijven was, las ik enorme hoeveelheden zeer uitdagend materiaal, van gewelddadige internetpornografie tot de literatuur over de Holocaust. Ik las die dingen niet voor mijn plezier, maar wel om de kwestie van geweld tegen bepaalde soorten lichamen grondig te begrijpen. We hebben geen hoop op een andere toekomst als we niet onder ogen kunnen zien en begrijpen waarom de dingen zijn zoals ze zijn. Dit vereist dat we terugkijken op het verleden, met een sterke maag en een helder oog.
Het toepassen van de morele maatstaven van nu op het verleden, vraagt denk ik ook om nuance. Ik ben op mijn hoede voor censuur en groepsdenken en ik denk niet dat cancel culture de beste manier is om de wereld te veranderen. Veel van de mensen in dit boek zijn onvolmaakt en deden dingen die moreel twijfelachtig waren. Reich en Nina Simone waren bijvoorbeeld allebei gewelddadig. We kunnen ze veroordelen en hun werk boycotten of ‘cancellen’, of we kunnen proberen te begrijpen hoe het enorm waardevolle en radicale werk dat ze deden hen ook buitengewoon kwetsbaar maakte. Juist door de krachten die ze probeerden te weerstaan.
De vraag of fictie gevaarlijk kan zijn, is erg interessant. Ik denk dat fictie en kunst heel krachtig zijn, maar ik ben er ook zeker van dat er een ruimte is tussen kunst en leven. Er kunnen krachten in kunst worden verkend die niet de vrije loop mogen krijgen als het gaat om echte lichamen. Ik ben het niet eens met de feministische schrijfster Andrea Dworkin die vond dat Sade's werk hetzelfde is als verkrachting. Nogmaals, je hoeft het niet te lezen, maar het levert een rijke bron van informatie over een manier van denken, een soort mentaliteit. Het is een bewuste verkenning van geweld. Maar er is ook een andere categorie artistiek werk, namelijk het ondermaatse vrouwenhatende of racistische werk dat overgewaardeerd wordt en simpelweg de giftige houding van de patriarchale cultuur repliceert. Ik denk niet dat dit soort werk per se lezers of een galerieruimte verdient. Laat het wegkwijnen in vergetelheid. Laten we verder gaan met iets dat interessanter, uitdagender en opwindender is. Maar laten we de boeken in de bibliotheken houden en laten we de bibliotheken open houden.”
Er zijn zeer duidelijke aanwijzingen dat Mendieta is vermoord door haar man, de kunstenaar Carl Andre. Hij werd echter nooit schuldig bevonden aan de moord. Je schrijft 'met heel weinig verwachtingen sloot de kunstwereld de gelederen om hem heen, net zoals de literaire wereld zich om Mailer heeft gesloten tijdens zijn juridisch proces voor het neersteken van zijn vrouw een generatie eerder.' Ook hier zijn parallellen te trekken met de hedendaagse kunstwereld, ook die in Nederland. Nog niet zo lang geleden kwam een Nederlandse kunstenaar in opspraak vanwege verdenking van seksueel misbruik en machtsmisbruik. De kunstwereld wist ervan, maar kneep een oogje dicht en stond zijn daden toe, want hij was tenslotte een groot talent. Dit soort gebeurtenissen sluiten aan bij het romantische beeld van het kunstenaarschap dat uitgaat van vrijheid en onbegrensde mogelijkheden van creativiteit. Hoe zie jij de kunstwereld in relatie tot (fysieke en mentale) vrijheid? Hoe kan kunst een rol spelen in de bevrijding van het lichaam zolang de machtsverhoudingen in de (kunst)wereld scheef zijn?
"Ja. Ik denk dat de romantische visie van de kunstenaar veel te verantwoorden heeft. Maar laten we niet vergeten dat dit alles ook deel uitmaakt van een meer algemene patriarchale visie op macht zoals deze dominant is in de westerse samenleving. Een visie die gebaseerd is op de overtuiging dat de lichamen van sommige mensen - met name de lichamen van rijke witte mannen - belangrijker zijn dan die van anderen. Deze visie is de sleutel tot zowel het patriarchaat als de witte suprematie: de overtuiging dat sommige lichamen waardevol en heilig zijn terwijl andere lichamen objecten zijn, wegwerpbare hulpbronnen, prooien, enzovoort. Het is geen verrassing dat dit soort denken in de kunstwereld voorkomt, aangezien het een ideologie is die overal te vinden is. Kunst kan zeer conservatief zijn en de status-quo verdedigen, zelfs als ze pretendeert radicaal of schokkend te zijn. Ik denk dat echt radicaal werk de machtsstructuren van de samenleving probeert bloot te leggen en probeert omver te werpen en ik zou Ana Mendieta zeker in die categorie plaatsen, samen met - gelukkig voor ons - een groot aantal hedendaagse kunstenaars. Dus wat kan kunst doen om weerstand te bieden? Alternatieven voorstellen, onrecht aan de kaak stellen, ieders gevoel voor menselijkheid, vreugde en kracht vergroten.”
Het lichaam en ziekte
In je boek schrijf je ook over Susan Sontag. In haar boek Illness as Metaphor schreef ze: “Kanker is niet het resultaat van een emotionele blokkade of een onvermogen om woede te uiten”. Je schrijft dat paniek nog steeds aanwezig is in haar boek, waarin Sontag zich afvraagt of het door haarzelf of door haar beschadigde relatie met haar moeder komt dat ze ziek is geworden. Dat zou betekenen dat krachten van buitenaf zo'n invloed op het lichaam hebben dat ze het lichaam ziek kunnen maken. Wat is jouw mening hierover?
“Ziekte is het gevolg van vele factoren. Aan het begin van de Covid-pandemie zeiden mensen dat het een ziekte was die de hele wereld in gelijke mate trof, maar dat was het in feite niet. Zoals zoveel dingen is Covid een ziekte geworden die een weerspiegeling is van reeds bestaande ongelijkheden. Het treft de armen meer dan de rijken, het treft mensen van kleur meer dan witte mensen en het treft mensen in erbarmelijke woon- en werkomstandigheden meer dan mensen in meer beschermde omgevingen. Dit is een sociologisch feit. Maar worden mensen ziek omdat ze ongelukkig, getraumatiseerd of boos zijn? New age-denkers, of degenen in de wellness-beweging, beweren vaak dat dit het geval is. Ik denk dat men hier heel voorzichtig moet zijn. De aidspandemie wordt bijvoorbeeld niet veroorzaakt doordat mensen niet genoeg van zichzelf houden. Het wordt veroorzaakt door een virus en verergerd door aanhoudende inactiviteit van de overheid, die zelf weer werd veroorzaakt door homofobie en vooroordelen. Dat gezegd hebbende, is er groeiend bewijs dat trauma ingrijpende effecten heeft op het immuunsysteem, het cardiovasculaire systeem, de slaap en het algehele vermogen van het lichaam om veerkrachtig te zijn. Hetzelfde geldt voor armoede. We leven in netwerken en we worden diep geraakt door krachten die voor ons onzichtbaar zijn. Ik zou willen beweren dat veel hiervan politiek van aard zijn en het probleem met het new age/wellness-gedachtengoed is dat het te veel op individuen is gericht en de individuele macht overschat in plaats van dat het kijkt naar systemische krachten. Wellness is in wezen kapitalistisch van aard.
In onze westerse samenleving is er een groot verschil tussen ' sterke' en 'fragiele' lichamen en dus ook een verschil in privilege. Het lijkt alsof we steeds meer streven naar 'perfecte' lichamen en dat alle lichamen die hier niet aan voldoen, meteen een andere positie innemen in onze samenleving. Merk jij dat ook?
Ja! Er zijn mensen die hier heel interessant over schrijven – Bijvoorbeeld Dodie Bellamy met haar boek When The Sick Rule the World. Ik denk dat het nastreven naar perfecte lichamen een wanhopig trieste zaak is. Op dit moment ervaren we een bijzonder intense toename van dit streven, vanwege de hoeveelheid tijd die mensen aan Zoom hebben besteed tijdens de pandemie en de populariteit van plastische chirurgie. Ik denk dat het leven in een lichaam op zijn best een angstaanjagende zaak is en een deel van de grote aantrekkingskracht van internet is dat het een onstoffelijke ruimte is, waarin we kunnen worden gefilterd en geperfectioneerd. Maar in de afgelopen, geïsoleerde anderhalf jaar hebben we ook kunnen zien dat we (nog steeds) verlangen om bij de lichamen van andere mensen te zijn, om samen met lichamen te zijn. Sprekend als transpersoon; mijn utopie is er een van lichamelijke verschillen, lichamelijke diversiteit, een viering van fragiliteit in plaats van een ontkenning van kwetsbaarheid.
Het lichaam en (politieke) macht
Je schreef dat de politieke wereld gevangenissen kan maken van lichamen, maar dat lichamen ook de politieke wereld kunnen hervormen. Je beschrijft bijvoorbeeld hoe Malcolm X een voorbeeldfiguur is. Kun je uitleggen hoe deze zin op hem van toepassing is?
Malcolm X groeide op onder witte suprematie. Zijn vader werd gelyncht, zijn moeder verloor de voogdij over haar kinderen en werd gedwongen opgesloten in een psychiatrische inrichting. Malcolm werd zelf een oplichter en een kleine crimineel en kwam terecht in de gevangenis. Daar begon hij zichzelf te onderwijzen, voornamelijk door zich een weg te banen door een enorme en uitgebreide bibliotheek. Het was toen dat hij racisme begon te begrijpen en zich realiseerde dat de ervaringen uit zijn jeugd niet alleen een individuele tragedie waren, maar een systemisch onrecht dat was veroorzaakt door racisme. Dit is een openbaring die wordt gedeeld door veel mensen die betrokken zijn bij de vrijheidsstrijd: dat wat hen overkomt niet alleen is vanwege wie ze zijn als individu, maar een gevolg van het soort lichaam dat ze bewoonden. Dus Andrea Dworkin zag dat het seksuele en fysieke misbruik dat ze had meegemaakt deel uitmaakte van het bredere verhaal van vrouwenhaat en Nina Simone realiseerde zich dat het vooroordeel dat ze als kind had ervaren deel uitmaakte van witte suprematie. Deze openbaring – het besef dat wat persoonlijk en individueel leek, in feite systemisch en collectief is – is erg pijnlijk, maar betekent ook dat je moet zien dat het systeem kan worden veranderd. Dit 'systeem' bestaat omdat mensen het onderschrijven en het kan worden vervangen door een ander en meer bevrijdend begrip van hoe lichamen ertoe doen of worden behandeld.
Het lichaam/activisme/collectief versus individu
In je boek schrijf je ook over je eigen ervaring als activist. Wat kan het collectief het lichaam bieden in termen van kracht?
Mijn eerste protest was eind jaren tachtig, toen ik nog een kind was. Ik ging naar een homorechtenmars met mijn moeder, die lesbienne is. Het was een zeer homofoob tijdperk in Groot-Brittannië en zij zat, zoals veel homoseksuelen destijds, diep in de kast. Het was een geheim dat beschermd moest worden. Dus om vanuit dat gevoel van schaamte en geheimhouding naar een mars te gaan van duizenden boze, vrolijke, LUIDE queer mensen, die door Londen marcheerden en de straten vulden, voelde opwindend. Het was mijn eerste ervaring met collectieve macht.
Hoewel het collectief mooi lijkt, is het probleem met collectieven is tegelijk dat ze vaak erg intolerant zijn voor individuele verschillen. Ik denk dat dit een van de moeilijkste evenwichtsoefeningen is. Daarom is solidariteit voor mij de belangrijkste politieke kwaliteit. We hoeven niet allemaal dezelfde strijd te voeren, maar we hebben tolerantie nodig voor verschillen. Links heeft een verschrikkelijke moeite om niet verstrikt te raken in ruzies en interne verschillen, en rechts speelt daar op in. Wees getuige van de 'war on woke'.
Het lichaam en vrijheid
Je schrijft dat onze verworven vrijheden op het gebied van bijvoorbeeld feminisme, homorechten en burgerrechten nooit permanent zijn. We moeten blijven vechten. Hoe denk je dat we dat moeten doen zonder onze kracht te verliezen in een onuitputtelijke en nooit eindigende strijd?
Een grote vraag! Deze strijd is transgenerationeel. Activisten zijn al eeuwen aan de gang en ze zullen doorgaan lang nadat we sterven. Voor mij was dat besef een gamechanger. Het verminderde mijn gevoel dat ik het onmogelijke moest bereiken, dat wil zeggen een permanente overwinning, en deed me inzien dat het spelen van de eigen kleine rol het enige is wat elk individu hoeft te doen. Het is een enorm werk, maar het wordt door veel mensen gedeeld. Ieder van ons heeft een keuze: meedoen aan het werken voor vrijheid of het dwarsbomen. Je hoeft het einde van klimaatverandering of racisme niet in je eentje te bereiken. Je moet gewoon bijdragen.
Voetnoot
1 Joseph Raymond McCarthy (1909 – 1957) was een Amerikaans politicus van de Republikeinse Partij. Hij was van 1947 tot zijn dood in 1957 Senator voor Wisconsin.
McCarthy werd vooral bekend door zijn felle retoriek in de campagne tegen Amerikaanse communisten in het midden van de jaren vijftig.
McCarthy werd vooral bekend door zijn felle retoriek in de campagne tegen Amerikaanse communisten in het midden van de jaren vijftig.
related content
