publicationessaypodcastinterviewvideoblognewsonline coursespeopleAPRIA

"Mijn lijf is niet alleen een lichaam dat ik draag maar ook een icoon dat mensen kunnen aflezen."

Interview met Lotte Manders (ArtEZ alumna Bear Fine Art)

interview by Mirella Koopman – 16 December 2022
dossier: Body and power(lessness)
Tijdens de eindexamenexpositie sta ik ineens middenin haar werk. Aan de ene kant van mij bevinden zich meubelen bedekt in een witte laag gips. De witte gepleisterde, kil uitziende meubelen nodigen me niet uit. Is deze woonkamer een thuis? Ik draai mij om. Ik zie beelden op een televisie waarop dezelfde meubelen 'bekropen' worden door iemand die haar handen en voeten niet gebruikt. Het lichaam gehuld in een strakke elastische outfit lijkend op een turnpak in dezelfde bleke kleur als haar huid. Het contrast tussen het organische, zich continu vormende en verplaatsende, lichaam en de witte steriele onbuigzame ondergrond is groot. De bewegingen lijken pijnlijk, hortend en tegelijkertijd vanzelfsprekend noodzakelijk. Lotte Manders studeert in 2022 af aan de opleiding Bear Fine Art (Base for Experiment, Art and Research) in Arnhem. Ik ben benieuwd naar haar beweegredenen om dit afstudeerwerk te maken en spreek haar een paar maanden na haar afstuderen.
Wil je om te beginnen zelf iets vertellen over je werk?
In mijn werk onderzoek ik vooral de relatie tussen mezelf en het andere. Hierin ervaar ik een paradox van empathie omdat ik heel dichtbij dat andere probeer te komen maar tegelijkertijd grenzen ervaar aan hoe goed ik iets daadwerkelijk kan leren kennen. Op het moment dat ik actief op zoek ga naar het andere ontstaat er erkenning.

Kun je iets vertellen over je afstudeerproces?
Een obsessie rond een bepaald dier of onderwerp vormt vaak het startpunt van mijn onderzoeksproces. Een aantal jaren voor mijn afstuderen was ik al geïnteresseerd geraakt in de slak. Een persoonlijke jeugdherinnering aan de slak vormde daarvoor de aanleiding. Als kind dacht ik dat naaktslakken hun huis hadden verloren en daardoor naakt waren. Die herinnering is voor mij poëtisch. Bij het Nederlandse woord 'slakkenhuis’ is het huis ook heel erg gerelateerd aan het lichaam van de slak. Gaandeweg verdiepte ik mij op biologisch, geschiedkundig en cultureel niveau in de slak om zo steeds dichterbij deze levensvorm te kunnen komen.
foto: Django van Ardenne
Welke lagen zijn er belangrijk voor jou geweest in je afstudeerwerk?
De persoonlijke jeugdherinnering vormt de kernlaag en daaroverheen liggen de culturele contexten die gaandeweg door de jaren ontstaan en die ik onderzocht tijdens mijn proces. Associaties en beleving verschillen van mens tot mens. Door de manier waarop mensen reageren op mijn werk leerde ik veel over hun belevingswereld. De realisatie dat mijn associaties met slakken verschillen met associaties van andere mensen, was belangrijk voor mij. De manier waarop ik mijn eigen lichaam beleef, verschilt ook met de manier waarop mijn lichaam beschreven wordt in bepaalde teksten. Er zit vaak een discrepantie tussen de positie van mensen die een wetenschappelijke tekst schrijven en mijn eigen positie als queer vrouw. Omdat het lichaam van de slak bepaalde queer-aspecten met zich mee lijkt te dragen, kan ik mij denk ik aan de slak relateren.

Kun je dat verder uitleggen voor mij?
De slak is een hermafrodiet dier met zowel de mannelijke als de vrouwelijke geslachtsorganen. Dit en het ontbreken van botten in het lichaam maakt dat het vooral een erg flexibel organisme is. Zodoende is de slak door anderen niet in een hokje te plaatsen. Zo voel ik dat ook voor mijn eigen queer identiteit. Dat is niet te beschrijven in duale systemen.
Tegelijkertijd staat deze door mij ervaren flexibiliteit in sterk contrast met de wetenschappelijke teksten over de slak die geschreven zijn vanuit het perspectief van de witte man - waardoor de slak voornamelijk beschreven wordt aan de hand van de heersende termen en ideeën in het Westen. Vooral in de archeologische context worden slakken op één bepaalde manier gecategoriseerd terwijl er voorbij wordt gegaan aan de flexibiliteit. Daar bevindt zich een contrast en ik ondervind een zekere herkenning in het definitieve van deze beschrijvingen. De manier waarop de slak vastgelegd wordt zo kunnen witte mannen ook vrouwen representeren, en queer vrouwen in het bijzonder.

Ik vroeg mij af welke rol macht daarin speelt?
Op het moment dat je een verhaal vertelt wat niet aan jou behoort maar eigenlijk toebehoort aan de ander, ontstaat er een machtsrelatie. In die zin is het wel complex en kan ik dus niet vertellen hoe het is om als slak door het leven te gaan. Ik kan het misschien alleen benaderen. Die mate van macht speelt een nadrukkelijke rol en ik wil daar zelf ook geen misbruik van maken. Zeker als je praat over ik en de ander is 'het andere' op dat moment hetgeen dat minder macht heeft. Daarnaast is macht in mijn werk ook belangrijk voor de relatie tussen auteur en kijker. Mijn lijf is niet alleen een lichaam dat ik draag maar ook een icoon dat mensen kunnen aflezen. Er is een geschiedenis van interpretaties van lijven die op die van mij lijken, maar die geschiedenis wordt grotendeels geschreven door mensen die zelf niet zo'n soort lijf bezitten. Door mijn lijf te gebruiken in mijn eigen narratief neem ik de macht van het vertellen en representeren van mijn lijf terug.
foto: Django van Ardenne
Kun je iets vertellen over je keuze voor de vorm van stopmotion?
In veel films is het de bedoeling dat de kijker zichzelf verliest in het verhaal terwijl bij stopmotion de techniek zorgt voor een beeldbeleving die veel minder vanzelfsprekend is. De kijker blijft actief en weet dat er een bewegend beeld geconsumeerd wordt in plaats van dat het bewegende beeld de kijker consumeert. Met behulp van stopmotion presenteer ik een opvatting van de realiteit en niet dé realiteit. Ik vind het belangrijk dat mensen zich daar bewust van zijn.

Ik vraag me af of de sensatie van het lichaam in contrast met de omgeving voor jou nog een rol gespeeld?
Ik kan me voorstellen dat er tijdens het kijken van mijn stopmotion film bevreemding ontstaat omdat de bewegingen in de film niet per se menselijk zijn. Tijdens het maakproces ontstond er ook een spanningsveld tussen oncomfortabele en comfortabele sensaties. Enerzijds was de ruimte waarin de film gemaakt is, mijn eigen woonkamer en voelde ik mij echt thuis daarbinnen. Anderzijds waren de houdingen lastig en moest ik tegelijkertijd tijdens de meest ingewikkelde poses op het juiste moment het knopje van de camera indrukken. Na sommige sessie had ik echt spierpijn. Ik heb gemerkt dat mensen het dualisme tussen het comfortabele en ongemakkelijke verschillend opvatten. Sommige mensen vragen: "Doet het pijn? Het ziet er zo ongemakkelijk uit!" Terwijl andere mensen denken dat het juist allemaal heel erg smooth is gegaan. Zo van: "Je glijdt er gewoon doorheen!" Maar dat is natuurlijk ook niet zo.

Ik ervaarde deze sensaties tijdens je film ook allemaal. Het ene moment ziet het er glad uit en het andere moment niet waardoor je als kijker geconfronteerd wordt met zowel je beperkingen als je flexibiliteit.
Het zijn ook 10 frames per seconde in plaats van 24 dus dat schokkerige geeft een heel ander beeld waardoor dat lichamelijke ongemak extra gecommuniceerd wordt door de techniek.
foto: Koen Kievits
foto: Koen Kievits
foto: Koen Kievits
Je bent net begonnen met een prémaster filmwetenschappen. Waarom deze stap naar een veel theoretischer veld?

Ik merkte tijdens mijn studie aan ArtEZ dat ik best wel veel tijd nodig had voor onderzoek naar mijn werk. Ik vind het heel prettig om in mijn werk te kunnen bouwen op verschillende theoretische aspecten. Voor mijn gevoel kreeg ik daar vorig jaar soms te weinig tijd voor om mij helemaal theoretisch te verdiepen. Aan de universiteit krijg ik veel nieuwe soorten theoretische bronnen aangereikt en kan ik mij tegelijkertijd bezighouden met film. Soms denk ik: "Het is bijna december. Ik moet een werk maken.' Maar dat hoeft helemaal niet. Ik kan nu mijn tijd nemen en ideeën eerst conceptueel uitgraven voordat ik ga experimenteren met materialen. Ik vind het heel prettig en interessant om te kijken hoe dat proces gaat.

Wat zou je willen tippen aan studenten die aan het begin van hun carrière aan ArtEZ staan?
Vertrouw op je instincten en je interesses. Ik denk dat ik toch wel heel veel bezig was met de beoordelingen terwijl je eigenlijk vooral zelf je thema bepaalt. Dat is een kans die je niet op heel veel andere opleidingen krijgt. Vaak heeft je instinct gelijk en moet je daarop vertrouwen. In het afstudeerjaar is de druk erg hoog maar als je vertrouwt op jezelf komt het vanzelf goed!
foto: Koen Kievits
Mirella Koopman studeert docent beeldende kunst en vormgeving aan ArtEZ en spreekt tijdens haar stage bij ArtEZ Studium Generale afstudeerders vanuit het thema ‘Lichaam en (on)Macht’.

Lotte Manders is animator, filmmaker en sculptor en studeerde in 2022 af aan de opleiding Bear Fine Art bij ArtEZ. Door middel van haar werk nodigt ze de toeschouwer uit zich te verplaatsen in een andere levensvorm of iets of iemand anders. Daarmee legt ze het bestaan en ontstaan van verschillende perspectieven bloot. Hoe kun je nu eigenlijk weten om iets anders te zijn dan jezelf?
Na haar afstuderen was haar afstudeerwerk te zien in de expositie 'Maiden Trip' bij Collectie De Groen. Op dit moment volgt ze een pré-master filmwetenschappen aan de UVA.